سماء المقال في علم الرجال

‏سماء المقال في علم الرجال
پدیدآوران	حسينی قزوينی، محمد (محقق) کلباسی، ابوالهدی (نويسنده)
ناشر	مؤسسة ولي العصر علیه‌السلام للدراسات الإسلامية
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1419 ق
چاپ	1
موضوع	حدیث - علم الرجال محدثان - سرگذشتنامه
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏114‎‏ ‎‏/‎‏ک‎‏8‎‏س‎‏8

سماء المقال في علم الرجال يا سماء المقال في تحقيق علم الرجال اثر ابوالهدى كلباسى (متوفى 1356ق)، با تحقيق سيد محمدحسینى قزوينى، كتابى است شامل مباحث مهمى در «علم الرجال» كه به زبان عربى نوشته شده است.

ابتداى شروع به تأليف كتاب، حدود سنه (1300ق) و ختم آن در نجف به سال (1340ق) بوده است و مؤلف تا پايان عمر خويش، بيش از ده بار تمام كتاب را تدريس نموده و هر نوبت، تجديد نظرهايى در آن كرده و گاه بر مطلب تازه پراهميتى دست يافته كه به متن كتاب، افزوده است

علامه صدر درباره اين كتاب چنين فرموده است: «با ژرف‌انديشى و تعمق در اين كتاب، به‌راستى آن را، در موضوع خود بى‌نظير و در ميان همگنانش يگانه يافتم؛ كتابى كه تحقيقاتش همانند ستارگان درخشنده و ژرف‌نگرى‌هايش چونان ماه تابان، بيانات بسنده آن، همانند آفتاب نمايان و مشعشع است. بارى اين كتاب در ميان كتاب‌هاى رجالى، جايگاهى بلند دارد»

ساختار

كتاب با سه مقدمه از محقق، فرزند مؤلف و نويسنده آغاز و مطالب در چهار ركن، در دو فصل، تنظيم شده است.

اثر حاضر، داراى سبکىمخصوص به خود است و شايد در كتب رجاليه و علم الرجال نظيرش را نتوان يافت

گزارش محتوا

در مقدمه محقق، ضمن اشاره به اقدامات تحقيقى صورت‌گرفته در كتاب، به امور زير پرداخته شده است: نظريه عدالت صحابه؛ اقدام به ترور پيامبر(ص)؛ صحابه و اجتهاد؛ اهتمام ائمه(ع) به درايت و فهم احاديث؛ توثيق روات توسط ائمه(ع) و ارجاع مردم به آن‌ها؛ عرضه كتاب به معصومين(ع) و ستايش مؤلفين آن‌ها توسط ايشان و فضل و جايگاه علم درايه نزد علما

در مقدمه دوم، زندگى‌نامه مفصلى از نويسنده ارائه گرديدهو در مقدمه مؤلف، توضيح مختصرى پيرامون اهميت علم رجال و جايگاه آن داده شده است

اثر حاضر، كتاب كاملى است كه در هر مبحث وارد مى‌شود، با تتبع و استقصاى عجيبى بر مشكلات آن فائق آمده و مطالب غامض رجالى را مهذب و منقح و بسى واضح و روشن كرده و خلاصه آنكه حاصل تحقيق و تتبع يك دوره عمر مصنف محقق و متتبع آن در اين كتاب شريف، گرد آمده است

نگاه اصلى كتاب به علماى معروف رجال است؛ مثل: ابن غضائرى، كشى، شيخ الطائفه محمد بن حسن طوسى، نجاشى، علامه حلى و حسن بن على بن داود. در معرفى هركدام از اين علما، به ذكر خصوصيات شخصى و خصوصيات كتاب رجالى آن‌ها پرداخته شده و در بخش كتاب، امتيازات، اغلاط و نيز خصوصيات آن ذكر گرديده و تصوير جامع و روشنى از زندگى آن‌ها و كتاب‌هايشان ارائه شده است

جلد دوم، به مباحثى در خصوص سكونى و تحقيقى جامع در زندگى، مذهب و كتب او و عمار بن موسى ساباطى، عمر بن حنظله و در پايان به مباحثى همچون اختلاف رجالى‌ها در معنى عدالت، بحث اجماع و اقسام خبر و حديث پرداخته است. اين كتاب براى شناخت رجالى‌هاى مشهور شيعه از كتاب‌هاى آن‌ها كتاب جامع و خوبى مى‌باشد و كتابى است كه خوانندگان و طلاب و محصلين علوم دينى را به حقائق علم رجال و آنچه يك نفر مجتهد دانستن آن بر او لازم است، آشنا مى‌سازد

كلباسى كتابش را در چهار ركن سامان داده كه شرح هريك چنين است:

ركن اول: در بيان حال معرفين. در اين بخش به شرح حال مشايخ قدماى اصحاب كه آراى آنان در جرح و تعديل مورد احتجاج مى‌باشد پرداخته است؛ افرادى چون كشى، ابن غضائرى، نجاشى و شيخ طوسى و درباره هريك از ايشان اين مطالب را بررسى مى‌كند: 1. هويت شخص؛ 2. تحقيق حال وى؛ 3. اعتبار آراى وى.

ركن دوم: به معرفين (رواياتى كه شناسانده مى‌شوند) اختصاص دارد و اين بخش شامل دو مقام است:

مقام اول: تمييز مشتركات. كسانى كه شخصيت و احوال آنان به دليل تشابه اسمى نامشخص است در اين مقام بررسى شده‌اند. سه شخصيت: ابوبصير، على بن ابى‌حمزه و محمد بن اسماعيل از نمونه‌هاى روشن مشتركات شمرده شده‌اند كه رساله‌هاى خاصى هم درباره آنان نوشته شده است. كلباسى هريك از اين سه نفر را با عنوان «مقصد» در مقام دوم اين ركن آورده است.

مقام دوم: نقد مشتبهات. كسانى كه شخصيت آنان شناخته شده، ولى حال رجالى و اعتبار آنان ناشناخته است، در اين مقام آمده‌اند. در سه مقصد اين مقام، سكونى، عمار ساباطى و عمر بن حنظله موضوع بحث هستند.

ركن سوم: الفاظ جرح و تعديل. اصطلاحات و تعبيرات رجالى مورد اختلاف، در اين ركن تفسير شده‌اند. مجموع اين تعبيرات بالغ بر 200 عنوان است. از جمله أسند عنه، بترى، بندفر، ثبت، حجة، ثقة، عدالت، ثقة ثقة، جل، حسن الانتقاء، كان حظيا عندهم، سليم الجنبة، شرطة الخميس، صليب، صحيح الحديث، ضعيف، عين و وجه، غلام، غلواء، مولى مخلط.

ركن چهارم: قواعد مهم رجالى. در اين ركن به بحث از اصحاب اجماع و نيز بحث طرق و مشيخه و اقسام خبر پرداخته است

اين كتاب در نوع خود، در حوزه دانش رجال بى‌نظير است. تا آنجا كه آن را به‌منزله جواهر الكلام (كتاب تفصيلى و جامع مهم فقهى كه فقه استدلالى دقيق را به آن توصيف مى‌كنند و با تعبير «فقه جواهرى» از آن ياد مى‌كنند) در دانش رجال دانسته‌اند. اين اهميت ازآن‌روست كه كلباسى ضمن تدوين كتابى با نظام منطقى و جامع، مباحث رجالى را به بحث علمى و اجتهادى و نقادى دقيق كشانيده است. البته از اين امر نبايد غافل شد كه ابوالهدى كلباسى در اكثر موارد محتواى مباحث را از دانش پدر فراهم آورده و تنظيم و ترتيب داده است. مقايسه بحث‌هاى اين كتاب با الرسائل الرجالية ابوالمعالى شاهد بر اين ادعاست

وضعيت كتاب

فهرست مطالب هر جلد، در انتهاى همان جلد آمده است.

در پاورقى‌ها علاوه بر ذكر منابع، به توضيح برخى از مطالب متن پرداخته شده است

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب.

2. رحمان ستايش، محمدكاظم، «آشنايى با كتب رجالى شيعه»، تهران، سمت، 1385.

3. «بشارت انديشمندان»، پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله: مجموعه حكمت 11، شماره 20، بهمن 1331 (1 صفحه، از 17 تا 17)، به آدرس:

http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/250509.

4. تنكابنى، طاهره، «نگاهى به منابع حديث‌شناسى- نسخه متنى»، برگرفته از پايگاه اينترنتى كتابخانه ديجيتالى تبيان، 26 فروردين 1395، به آدرس:

http://library.tebyan.net/a/Viewer/Text/92707/7.

5. كشاورز، زهره، «آشنايى با كتاب سماء المقال في تحقيق علم الرجال»، علوم حديث، برگرفته از آدرس زير:

http://documents.tips/download/link/-56812a50550346895d8d94a8.