الشافي في الإمامة
| الشافی فی الإمامة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حسینی، عبدالزهراء (محقق)
علم‌الهدی، علی بن الحسین (نويسنده) حسینی میلانی، فاضل (مصحح) |
| ناشر | موسسة الصادق(ع) |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1410 ق |
| چاپ | 2 |
| موضوع | شیعه - احتجاجات
علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - اثبات خلافت علی بن ابی‌طالب(ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - امامت قاضی عبدالجبار بن احمد، 359 - 415ق. المغنی فی ابواب التوحید و العدل - نقد و تفسیر |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 4 |
| کد کنگره | BP 223 /ع8ش2 |
الشافي في الإمامة رساله‌اى است به زبان عربى از سيدمرتضى علم الهدى (متوفاى 436 ه.ق)، فقيه و متكلم نامدار شيعى.سيدمرتضى اين رساله را در نقد فصل امامت كتاب «المغنى في ابواب التوحيد و العدل» نوشتۀ قاضى عبدالجبار همدانى (متوفاى 415 ه.ق) از متكلمان نامدار معتزلى به نگارش درآورده و ديدگاه‌هاى او را دربارۀ مسألۀ امامت به چالش كشيده است.در واقع «الشافى» اثرى بس گرانقدر در تاريخ مبارزات فكرى اماميه با ديگر مذاهب اسلامى در سده‌هاى چهارم و پنجم هجرى است از اين‌رو توجه به مطالب مندرج در آن مستلزم در نظر گرفتن پيشينۀ مباحث مطرح دربارۀ امامت نزد معتزله و اماميه است.
ساختار و گزارش محتوا
سيدمرتضى در آغاز اين كتاب به درخواست يكى از شیعیان امامى كه كتاب قاضى عبدالجبار را خوانده و از او درخواست نگارش پاسخى در اين‌باره را داشته، اشاره كرده و آنگاه به نقل سخنان قاضى عبدالجبار در المغنى و پاسخ يك‌به‌يك آنها همت گماشته است.بدين ترتيب الشافي در شمار مبسوطترين آثارى است كه در آن مسألۀ امامت به عنوان يك مسألۀ نظرى مورد بحث و تحليل قرار گرفته است.در اين كتاب، سيدمرتضى به ذكر تفاوتهاى زيديه و اماميه از سويى و معتزله و اماميه از سوى ديگر توجه نشان داده و به ردّ بسيارى از اتهامات واردشده بر شيعه مبادرت ورزيده است؛ اتهاماتى مانند عقيده به فزونى علم امام بر علم پيامبر اسلام(ص).عقيدۀ نسبت داده شده به شيعه مبنى بر اينكه در صورت نبودن امام، آسمانها برجاى نخواهند ايستاد، عقيدۀ شيعه دربارۀ ضرورى بودن همۀ معارف، عقيدۀ‌شيعه دربارۀ بداء و تفاوت اجماع نزد شيعه و ديگر مذاهب اسلامى.
كتاب الشافي محصول دوران پختگى علمى و ثمرۀ سالها مجاهدت او در كسب علوم مختلف است.
به همين دليل هم به جز مباحث مربوط به مسألۀ امامت، اين كتاب در بازنمود بسيارى از رخدادها و طرح تصوير دقيق‌تر بسيارى از رجال مسلمان نيز قابل استفاده است و حتى بر مبناى آن مى‌توان به نادرستى بسيارى از مباحث مطرح در باب برخى رجال مسلمان از طرف ديگران پى برد.
معتزليان در برابر پاسخهاى سيدمرتضى بر كتاب «المغنى» قاضى عبدالجبار خاموش نمانده و در دفاع از او به نقض و ردّ سخن سيدمرتضى پرداختند.از جمله، شاگرد قاضى به نام ابوالحسين بصرى كتابى به نام نقض الشافي في الامامة در ردّ سيدمرتضى نگاشت كه دانشمند نامدار شيعه ابويعلى سلار بن عبدالعزيز در همان هنگام حيات سيدمرتضى با نگارش النقض على النقض به او پاسخى درخور و مناسب داد.درواقع مداقّه و تأمل در آثار كلامى برجاى مانده نشان مى‌دهد كه اثر سيدمرتضى نه تنها در ميان شیعیان مورد توجه خاص واقع شد، بلكه نزد اهل سنت نيز از موقعيت درخور توجهى برخوردار شد و در سده‌هاى بعد هم نيز مورد توجه ايشان بود.آنچه در فرجام سخن در مورد كتاب الشافى مى‌توان گفت آن است كه با اين كتاب شيعه به استدلالات كلامى در دفاع از معتقدات خويش مجهز شدند.بدين‌ترتيب تأليف الشافي در كنار تأليفات شيخ مفيد و ديگر متكلمان شيعى، سرآغاز تازه‌اى در تاريخ كلام اماميه را بنياد نهاد.
نسخه‌شناسى
نسخ خطى:
- نسخۀ كتابخانه آيت‌اللّه مرعشى نجفى، قم، نوشته در سال 1101 ه.ق.
- نسخه كتابخانۀ آستان قدس رضوى، مشهد به شماره 761(كلام) نوشته در سال 1110 ه.ق.
- نسخه كتابخانۀ آستان قدس رضوى:به شماره 171(فلسفه و كلام) نوشته در سال 1136 ه.ق.
- نسخه كتابخانۀ آستان قدس رضوى:به شماره 10020 نوشته در سال 1141 ه.ق.
- نسخه كتابخانۀ آستان قدس رضوى:به شماره 760(فلسفه و كلام) نوشته به سال 1098 ه.ق.
- نسخه كتابخانۀ مسجد گوهرشاد: مشهد، به شماره 317 نوشته به سال 1117 ه.ق.
الشافى در سال 1301 ه.ق در تهران به شيوۀ چاپ سنگى منتشر شده است.
اين اثر داراى خلاصه‌اى به نام «تلخيص الشافى» است كه توسط شيخ طوسى(متوفاى 460 ه.ق) شاگرد سيدمرتضى نگاشته شده است.
نسخه حاضر در برنامه با تحقيق و تعليقات آقاى سيدعبدالزهراء الحسينى الخطيب در 4 جلد در قطع وزيرى با جلد گالينگور (ج اول 335 ص، ج دوم...ص، ج سوم...ص، ج چهارم...ص) براى بار دوم در سال 1410 ه.ق توسط «انتشارات موسسۀ اسماعيليان» قم: منتشر شده است.
منابع مقاله
- مقدمه محقق اثر آقاى سيدعبدالزهراء الحسينى الخطيب
- دائرةالمعارف تشيع، جلد نهم، ص502-499