وقعة الطف

وقعة الطف
پدیدآوران	ابومخنف، لوط بن یحیی(نویسنده) یوسفی غروی، محمدهادی(مصحح)
ناشر	جماعة المدرسين في الحوزة العلمیة بقم، مؤسسة النشر الإسلامي
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	1417ق
موضوع	حسین بن علی(ع)، امام سوم، 4 - 61ق. واقعه کربلا، 61ق.
زبان	عربی
کد کنگره	‏‎‏BP‎‏ ‎‏41‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏2‎‏و‎‏7
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

وقعة الطف، کتابی است بازسازى‌شده از کتاب مفقود ابومخنف ازدى (متوفای 157ق) درباره واقعه کربلا که توسط نویسنده و محقق معاصر محمدهادی یوسفی غروی گردآوری شده است.

این کتاب مهم‌ترین کتابی است که موجب شهرت ابومخنف گردیده و شامل دقیق‌ترین آگاهی‌ها از واقعه کربلاست.

ظاهراً کامل‌ترین متنی که اکنون از آن در دست داریم، در کتاب طبری درج شده است. باآنکه به‌دقت نمی‌توان گفت طبری تا چه اندازه در نقل کامل این اثر امانت به خرج داده، اما به‌هر‌حال، مهم‌ترین مآخذ مستند نویسندگان بعدی درباره واقعه کربلا همین اثری است که به مقتل ابی‌مخنف شهرت یافته است. بلاذری نیز گرچه تنها یکی دو جا در شرح زندگی و شهادت سیدالشهداء(ع) به‌صراحت از ابومخنف نام برده، اما در مقایسه با طبری می‌توان گفت، گزارش او چکیده‌ای است از این اثر ابومخنف

ساختار

کتاب با مقدمه محقق که حاوی توضیحاتی درباره آل ابومخنف و مؤلف کتاب است آغاز شده، سپس متن کتاب آمده است.

کتاب وقعة الطف بر اساس ترتیب تاریخى وقوع، جمع‌آورى و ارائه شده است. آنچه در این کتاب آمده، با هلاکت معاویه و بیعت‌خواهى یزید از امام حسین(ع) شروع و به بازگشت اهل‌بیت آن حضرت از شام به مدینه پایان می‌یابد.

گزارش محتوا

مؤلف، کتاب را تقریبا هفتاد سال پس از واقعه عاشورا؛ یعنی در دهه یک‌صدوسی هجری نوشته است و ازآن‌رو که خود از اهالی کوفه مرکز اخبار فاجعه عاشورا بوده است، غالباً حوادث را با یک و یا حداکثر با دو واسطه نقل نموده است. در برخی موارد حوادث را از کسانی چون عقبة بن سمعان و غلام عبدالرحمن بن عبدربه و ضحاک مشرقی نقل نموده که در روز عاشورا در کنار امام حسین(ع) بوده‌اند، ولی به شهادت نرسیده و زنده مانده‌اند و یا در پاره‌ای موارد از کسانی چون حمید بن مسلم و عفیف بن زهیر و کثیر بن عبدالله شعبی، اخبار روز عاشورا را نقل کرده که خود از شهود قتل امام حسین(ع) بوده‌اند. ازاین‌رو مقتل او که توسط شاگردش هشام بن محمد کلبی روایت شده است همواره منبعی مستند و موثق و اطمینان‌بخش محققین و مورخین اسلامی بوده و در کتب خویش از آن نقل می‌کرده‌اند

در این کتاب نام روات بسیاری آمده که برخی در معرکه کربلا حضور داشته‌اند. مؤلف در نقل روایت کربلا، نام چهارده نفر که عبارتند از برخی از ائمه و اصحاب ایشان را نیز آورده است که از ائمه می‌توان به امام سجاد(ع)، امام باقر(ع) و امام صادق(ع) اشاره کرد و از اصحاب ائمه به زید بن علی بن الحسین(ع)، فاطمه بنت علی، ابوسعید عقیصا، محمد بن قیص، عبدالله بن شریک العامری، ابوخالد عامری، عقبة بن بشیر، قدامة بن سعید، حارث بن کعب، حارث بن حصیره و ابوحمزه ثمالی اشاره شده است محقق برای هرکدام از روات در کتاب ترجمه‌ای مختصر و متناسب آورده است.

مؤلف در این کتاب نام 39 نفر از روایان کربلا را ذکر می‌کند که از آنها 65 حدیث مسند نقل شده است

مجموع روایات موجود در کتاب 150 روایت می‌باشد که شصت حدیث آن مرسل است

در این کتاب اشتباهاتی نیز صورت گرفته است که محقق 20 مورد از آنها را برشمرده است

در ابتدای مقدمه محقق، مطالبی درباره کربلا، آل مخنف، مؤلف کتاب (ابومخنف) و هشام کلبی آمده است

مجموعه حوادث مقتل به شکل‌های مختلف با مناطق جغرافیایی شام، مکه، مدینه، کوفه، بصره و سرانجام کربلا ارتباط دارد. لذا کتاب با مرگ معاویه در سال 60 هجری و اتفاقاتی که در پی آن در مدینه رخ می‌دهد آغاز می‌شود و نتیجه آن هجرت امام به مدینه است. جنبش شیعیان در کوفه و رفتن مسلم به آنجا و شهادت مسلم و هانی از دیگر مباحث کتاب است.

از دیگر مطالب کتاب، هجرت امام از مکه به‌سوی کوفه و وقایع کربلا و شهادت آن حضرت است.

مباحث پایانی کتاب، درباره حرکت اسرای کربلا به کوفه، سپس به شام و در نهایت به مدینه است. مؤلف در این بین به وقایع و اتفاقاتی که در مجلس ابن زیاد و یزید برای اسرا واقع شده، پرداخته است.

آخرین مبحث کتاب به اولین زائر امام از اهالی کوفه، عبیدالله بن حر جعفی اختصاص دارد

محقق کتاب، جناب آقای یوسفی غروی، توضیحات زیادى را در پاورقى‌ها بیان کرده و سلسله اسناد روایات را که در مقدمه به‌تفصیل از آنها یاد کرده، در متن نیاورده و فقط در پاورقى‌ها به آنها اشاره می‌کند. درعین‌حال ارجاع به کتاب طبرى نیز در پاورقى‌ها آمده است

وضعیت کتاب

محقق، اسناد را از متن حذف و در پاورقی درج نموده و با توجه به زمان و مکان وقوع حوادث، اخبار طبری را دسته‌بندی و منظم نموده و کتاب را به‌صورت یک گزارش هماهنگ و مرتب و منظم از نهضت امام حسین(ع) درآورده است؛ بنابراین اگر در اخبار منقول طبری جابه‌جایی‌هایی صورت پذیرفته و گاه بخشى از یک خبر به دنبال قسمتى از خبر دیگر ذکر گردیده، با عنایت و بصیرت بوده است، نه سهو و نسیان

گرچه متن کتاب از روایات ابی‌مخنف در تاریخ طبری، ترتیب یافته، ولی در پاورقی، با منقولات سه کتاب ارشاد و مقاتل الطالبيين و تذکرة الخواص تطبیق گردیده است و محقق موارد اختلاف را تذکر داده است.

برای سهولت رجوع به آدرس‌های مندرج در پاورقی، می‌توان به مشخصات دقیق زمان و مکان و مرکز نشر منابع و مآخذ در فهرست منابع که در پایان کتاب آمده است، مراجعه کرد

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. بهرامیان، علی، مقاله ابومخنف، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، جلد 6، تهران، 1373ش.
3. جواد سلیمانی (مترجم)، نخستین گزارش مستند از نهضت عاشورا (تحقیق محمدهادی یوسفی غروی)، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، چاپ دوم، قم، 1380ش.

وابسته‌ها

مقتل أبي‌مخنف