تحفه خانی
| تحفه خانی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | احمد، میر طفیل (مصحح)
محمد بن محمد عبدالله (نويسنده) اصفهانی، محمدمهدی (مقدمه نويس) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب تحفه خانی |
| ناشر | دانشگاه علوم پزشکی ايران، موسسه مطالعات تاريخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1383 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | بیماریها - تشخیص
پزشکی اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 پزشکی باستانی پزشکی عملی |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | R 127/3 /م3ت3 |
تحفه خانى تنها اثر بازمانده از محمد بن عبدالله بن عبيدالله بن محمود است كه وى آن را پس از بازگشت از شيراز به هند تأليف نموده است.
نثر مؤلف نيز نثرى گويا و روان است و استفاده آن را براى دانش‌پژوهان آسان مى‌سازد.
ساختار
كتاب مشتمل است بر چهار باب و يك فصل به عنوان خاتمه است. هر باب نيز خود مشتمل بر چندين مقاله است. مباحث مطرح شده در ابواب كتاب به ترتيب به اين شرح است:
- در بيان قسم علمى و عملى از اين فن.
- در بيان امراض مختصه به اعضاى انسان.
- در بيان امراض مختصه به مردان و زنان.
- در بيان امراض عامه كه اختصاص به مرد و زن ندارد.
خاتمه نيز در بيان پاره‌اى از ادويه مفرده و مركبه و خواص بعضى حيوانات و مضرات و درمان آن است.
باب اول و دوم اين كتاب بيشترين حجم كتاب را به خود اختصاص داده به گونه‌اى كه مجموع حجم باب سوم و چهارم و نيز فصل خاتمه كتاب تقريباً به اندازه نيمى از حجم باب دوم است.
گزارش محتوا
مؤلف در مقدمه كتاب پس از بيان مسافرتش به شيراز و تلمّذ نزد علامه دوانى و نيز آموختن دانش طب از حكيم عمادالدين محمود شيرازى، انگيزه‌اش از نگارش كتاب را تألیف نسخه فارسى در اين فن كه جامع طرفين علمى و عملى و امراض و اسباب و علامات و معالجات دانسته است.(تحفه خانى، ص2و3).
كتاب به لحاظ جامعيت و تفصيل مى‌تواند به عنوان يك منبع و مأخذ مهم مورد توجه پزشکان قرار گيرد، خصوصاً اين‌كه اين نگاشته به زبان فارسى نگاشته شده و براى فارسى‌زبانان كه توانايى استفاده از متون عربى مثل قانون ابن‌سينا را ندارند، قابل استفاده است.
خصوصيت ديگر اين اثر، پاى‌بندى مؤلف آن به مظاهر شرع است از اين‌رو از نگارش مباحثى كه با احكام اسلام منافات دارد اجتناب مى‌كند؛ به عنوان مثال از ذكر شراب (خمر) و گوشت خوك خودارى كرده است. (تحفه خانى، ص42).
از خصائص و ويژگى‌هاى اين اثر عدم نقل قول مستقيم از اطباى ديگر است و اين باعث شده كه اولاً حجم كتاب كمتر شود و ثانياً متن اين كتاب متنى يك دست و مناسب براى آموزش باشد.
وضعيت كتاب
كتاب تحفه خانى به تصحيح حكيم مير طفيل احمد و به خط محمد يعقوب در سال 1959م در مدرس هندوستان منتشر شده است. مير طفيل احمد علاوه بر تصحيح اين اثر گاه در پاورقى‌ها واژه‌اى را شرح و توضيح مى‌دهد كه البته تعداد اين پاورقى‌ها انگشت‌شمار است.
نسخه چاپ شده اين اثر در موارد متعددى افتادگى دارد كه به نظر مى‌رسد اين افتادگى‌ها كه به وسيله نقطه‌چين مشخص شده به خاطر خط بر نسخه اصلى باشد.
افست اين اثر را موسسه مطالعات تاريخ پزشکى، طب اسلامى و مكمل دانشگاه علوم پزشکى ايران در تيرماه سال 1383ش با مقدمه‌اى كوتاه به قلم آقاى دكتر محمد مهدى اصفهانى پيرامون مؤلف و كتاب منتشر كرده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب