دليل الناسك
| دلیل الناسک | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حکیم، محسن (نويسنده) قاضی طباطبایی، محمدعلی (محقق) |
| ناشر | مدرسة دار الحکمة |
| مکان نشر | - - - |
| سال نشر | 1416 ق |
| چاپ | 3 |
| موضوع | حج |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 188/8 /ح8د8 |
دليل الناسك، تعليقهای مختصر بر مناسك الحج نائيني میباشد که توسط سيد محسن طباطبائى حكيم (1306 - 1390 ق) به رشته تحریر درآمده است.
آیت‌الله سيد محسن حكيم از مهم‌ترين فقهاى معاصر و از مراجع بزرگ تقليد شيعيان در قرن چهاردهم است. وى از شاگردان آخوند خراسانى، آقا ضياء عراقى و ميرزاى نائينى بود و پس از وفات سيد ابوالحسن اصفهانى به عنوان يكى از مراجع تقليد اداره‌ى امور دينى و مذهبى شيعيان عراق را در دست گرفت.
مرحوم حكيم علاوه بر بعد علمى از نظر سياسى و اجتماعى نيز داراى شخصيت ممتازى بوده و در مبازرات مردم عراق عليه اشغالگران انگليسى نقش مهمى بر عهده داشته است.
گزارش محتوا
كتاب دليل الناسك تعليقه بر مناسك حج مرحوم نائينى است ولى مى‌توان آن را تكمله‌ى كتاب الحج مستمسك دانست. مباحث اين كتاب در عين اختصار به صورت استدلالى مطرح شده است.
اين كتاب از مقدمه، دو باب و خاتمه تشكيل شده است.
در مقدمه اين مطالب مطرح شده است: اقسام حج از نظر وجوب و استحباب، شرايط وجوب حج، حج نيابتى، انواع حج (تمتع، قران و افراد).
باب اول به عمره اختصاص دارد و داراى پنج فصل است:
- فصل اول در احرام عمره شامل سنن احرام، مواقيت، واجبات احرام، تروك احرام و كفارات احرام
- فصل دوم در طواف عمره شامل آداب دخول حرم و احكام طواف
- فصل سوم در نماز طواف
- فصل چهارم در سعى بين صفا و مروه و آداب و واجبات آن
- فصل پنجم در تقصير
باب دوم به افعال حج اختصاص يافته و مشتمل بر هفت فصل است:
- فصل اول در احرام حج شامل وجوب احرام و مستحبات زمان احرام تا هنگام وقوف به عرفه
- فصل دوم در وقوف به عرفه شامل واجبات و وقت وقوف و مستحبات آن
- فصل سوم در وقوف به مشعر شامل واجبات وقوف و تعيين حدود مشعر، وقت وقوف و مستحبات آن
- فصل چهارم در واجبات منى
- فصل پنجم در واجبات مكه پس از مناسك منى
- فصل ششم در واجبات شب‌هاى تشريق
- فصل هفتم در واجبات روزهاى تشريق
در خاتمه شش فائده و يك تكمله ذكر شده است. مباحث خاتمه عبارتند از:عمره‌ى مفرده، استحباب دخول كعبه، حكم مصدود و محصور، مستحبات ايام اقامت به مكه، مستحبات وداع، استحباب زيارت خاتم رسولان و ساير مشاهد مدينه‌ى منوره و پاسخ برخى مسائل مورد ابتلا.
تحرير، تحقيق و چاپ
نگارش كتاب در اول ذى‌الحجه‌ى سال 1357 قمرى پايان يافته است.
تحقيق نسخه‌اى كه در برنامه مورد استفاده قرار گرفته و تهيه‌ى فهرست مصادر و فهرست مطالب كتاب توسط حجت‌الاسلام سيد محمد قاضى طباطبايى نوه‌ى مؤلف به انجام رسيده است. به دليل در دسترس نبودن نسخه‌ى خطى مؤلف در زمان تصحيح، نسخه‌هايى كه قبلا به چاپ رسيده‌اند اساس كار مصحح قرار گرفته و به دليل خطاهاى بسيارى كه در اين چاپ‌ها وجود داشته امر تحقيق با مشكلاتى مواجه بوده است. محقق كتاب در اين باره چنين مى‌نويسد: «و من هنا ابتدأت بتحقيق الكتاب فلم تتوفر لي نسخة المؤلف و لم تحظ النسخة المطبوعة منه بجودة التصحيح الأمر الذي حملني عناء كثيرا عند تقويم النص و توثيقه كما اضطرني ذلك إلى إهمال الكثير من المواضع و عدم التصرف بالنص تارة أو التصرف فيه و جعل الزيادة بين معقوفتين أخرى.»
كتاب دليل الناسك در سال 1416 قمرى توسط مؤسسه‌ى المنار منتشر شده است.
تأليفات
با وجود اين كه فعاليت‌هاى سياسى مانع از اشتغال كامل مرحوم حكيم به امر تحصيل و تدريس بوده آثار علمى قابل توجهى از ايشان به يادگار مانده است از جمله مستمسك عروه، حقائق الاصول، نهج الفقاهه، منهاج الصالحين، اصول الفقه، شرح تبصره و دليل الناسك.
كتاب مستمسك شرح استدلالى و جامعى است بر قسمت اول كتاب الالعروة الوثقی تألیف مرحوم سيد كاظم يزدى. اين كتاب از گنجينه‌هاى فقهى شيعه محسوب مى‌شود ولى تمامى ابواب فقه را در بر ندارد و از جمله نقائص آن، كتاب حج است كه از ابتداى حج تا كيفيت احرام را شامل مى‌شود.
منابع مقاله
اعيان الشيعه ج 9 ص 56 و57
الذريعه ج 2 ص 208
الذريعه ج 13 ص 136
الذريعه ج 13 ص 369
الذريعه ج 23 ص 163
الذريعه ج 24 ص 423