رسالة ابن تيمية في الأحرف السبعة
| رسالة ابن تيمية في الأحرف السبعة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن تیمیه، احمد بن عبدالحلیم (نويسنده) عرباوي، فرغلي سيد (محقق) |
| ناشر | مکتبة اولاد الشيخ للتراث |
| مکان نشر | مصر - جيزه |
| سال نشر | مجلد1: 2008م |
| چاپ | 1 |
| شابک | 977-371-220-6 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
رسالة ابن تيمية في الأحرف السبعة نوشته احمد بن عبدالحلیم بن تیمیه حرانی دمشقی معروف به ابن تیمیه، کتابی است به‌صورت پرسخ و پاسخ که به شرح معنی «أحرف سبعه» در روایت نبوی «انزل القرآن علی سبعة احرف...» می‌پردازد. محقق این کتاب فرغلی سید عرباوی است که مقدمه مفصلی درباره کتابت قرآن تحت اشراف عثمان نگاشته است.
ساختار
کتاب دارای مقدمه محقق - که در آن محقق از جمع‌آوری قرآن و معنی احرف سبعه سخن می‌گوید، مختصری از سرگذشت ابن تیمیه به دست می‌دهد و شیوه تحقیقش در کتاب را شرح می‌دهد- و متن است که نویسنده به هشت سؤال پاسخ می‌دهد.
گزارش محتوا
فرغلی سید عرباوی، محقق کتاب، در ابتدای آن از ایمن رشدی سوید شامی، یحیی عبدالرزاق غوثانی شامی و غانم قدوری حمد عراقی و دیگرانی که در تخریج نسخه خطی کتاب یاری رسانده‌اند تشکر کرده است.[۱] وی در مقدمه‌اش از این‌که قرآن بهترین کتابی است که بر بشر نازل شده و از این‌که اصحاب پیامبر(ص) اهتمام فراوانی به جمع‌آوری آن داشتند سخن می‌گوید. وی همچنین از اختلاف ائمه قرائات در معنی حدیث «أحرف سبعه» سخن می‌گوید. قرطبی اختلاف این اقوال را ضمن 53 قول بیان کرده و سیوطی آن را به 40 قول رسانده است.[۲] البته بسیاری از عوام پنداشته‌اند که مراد از أحرف سبعه همان قرائات سبعه هستند که این امر درست نیست.[۳] به‌هرحال بعد از نقد و بررسی در اقوال بیش از سه یا چهار قول که قابل عرضه باشد باقی نمی‌ماند.[۴] فرغلی عرباوی اندکی درباره تعریف قرآن و جمع‌آوری آن توضیح می‌دهد و حالات پیامبر(ص) در لحظه نزول آن را ضمن روایتی بیان می‌کند. او پس از طرح سؤالاتی مبنی بر این‌که آیا ترتیب سوره‌های قرآن به‌حسب مکی و مدنی و بودنشان است؟ یا به‌حسب طولانی و کوتاه بودن سوره؟ یا بنا بر حروف ابجد چیده شده؟ یا بر اساس حروف مقطعه‌ای که در اوایل برخی از سوره‌ها هست؟ و پاسخ نه به همه این سؤالات، ترتیب سوره‌های قرآن را توقیفی می‌داند و به برخی از روایات و اقوال برای این امر استشهاد می‌کند.[۵] وی از جمع قرآن به دست زید بن ثابت در زمان ابوبکر و با تشویق عمر به انگیزه دفع مفسده افرادی چون مسیلمه کذاب حرف می‌زند.[۶]
برای گردآوری، زید بن ثابت دو شرط پیشنهاد داد؛ جمع مصحف از نسخه‌های خطی که در معیت نبی(ص) و در حضور وحی نوشته شده بودند. این‌که دو شاهد عادل بر کتابت این نسخه در زمان نبی(ص) شهادت بدهند.[۷]
وی پس از بیان این‌که در زمان پیامبر اسلام(ص) هم، لهجه‌های متعددی برای عرب بوده، به بیان عناصر سه‌گانه‌ای که باعث تعدد لهجه‌ها می‌شوند می‌پردازد. وی بر نزول غالب قرآن به لهجه قرشی معترف است اما می‌گوید قرآن کاملاً به لهجه قرشی نازل نشده است و برای این ادعا به روایتی از ابوهریره استشهاد می‌کند. وی همچنین با استناد به روایتی از مسند احمد می‌گوید قرآن ابتدا بر یک حرف بر پیامبر(ص) نازل شد اما به‌مرور به هفت حرف رسید که همه آن‌ها کافی و شافی هستند. چون نصی از پیامبر(ص) بر تعیین معنی سبعة احرف نداریم اقوال متعددی در شرح معنی آن پدید آمده است.[۸] وی کلامی از ابن قتیبه در تفسیر سبعة احرف به سبعة وجوه می‌آورد و آن را رد می‌کند. و پس‌ازآن احتمال اراده کثرت از سبعه در روایت، و قول به توقف در این مورد از دکتر ایمن سوید را مطرح می‌کند.[۹]
فرغلی عرباوی، سپس کلام را درباره استنساخ از روی نسخه‌هایی که در زمان ابوبکر نوشته شده بود، در زمان عثمان و ارسال یک نسخه برای شهرهای کوفه و بصره و شام و مکه و یمن و بحرین و نگه‌داشتن یک نسخه برای مدینه، ادامه می‌دهد. و از عدم وجود نقطه در نسخه‌های استنساخ شده و کم‌دقتی برخی در قرائت خبر می‌دهد و متذکر می‌شود که این ماجرا توسط ابوالاسود دوئلی حل شد. وی همچنین روایتی مبنی بر این‌که عثمان شش حرف از احرف سبعه را حذف کرد و یک حرف باقی گذاشت را ذکر می‌کند و آن را اشتباه دانسته و می‌گوید چطور ممکن است خلیفه مسلمین امری را که خدا اجازه داده بوده غیرمجاز شمرده باشد؟[۱۰]
محقق کتاب، نسبت مصاحف و رسم به عثمان را از باب مجاز می‌داند و بر این امر استدلال می‌آورد. او همچنین می‌گوید کار عثمان در جمع مصحف مانع از قراءت مترادفات به‌جای اصل کلمه قرآنی، تقدیم و تأخیر کلمات و افزودن کلمه‌ای به نص قرآنی شد و همه را بر قراءت واحد سوق داد.[۱۱]
سؤال پرسشگر از ابن تیمیه از معنی احرف سبعه، نسبت آن با قرائات سبعه، سبب اختلاف در این قرائات و جواز یا عدم جواز قراءت قرآن یا نماز بر قرائات شاذ است.[۱۲] ابن تیمیه پس از بیان اهمیت سؤال به‌اجمال به آن پاسخ می‌دهد؛ وی می‌نویسد نزاعی در این امور نیست که احرف سبعه غیر از قرائات سبعه هستند، و نزول قرآن بر حروف سبعه باعث ایجاد تناقض در آن نمی‌شود بلکه موجب تنوع در معنی است به‌گونه‌ای که همه آن‌ها حق است و این اختلاف معانی باعث تضاد نمی‌شود. او پس از ذکر چندین مثال می‌گوید اعتقاد بر تمامی این قرائات و حقانیت همه آن‌ها واجب است. و اما درباره اختلاف قرائات که یک لفظ فقط در نوع خواندن آن متفاوت می‌شود که به‌طریق‌اولی چنین اعتقادی باید وجود داشته باشد. و می‌توان انواع قرائات را در نماز یا خارج از نماز خواند و این امر اجماعی است. درباره قرائات شاذ دو قول وجود دارد که مبنای آن‌ها دو روایت مشهور از احمد بن حنبل و مالک است. و قول مشهور عدم جواز آن در نماز است.[۱۳]
اما درباره کتابت یک نسخه از قرآن به دست زید بن ثابت در زمان ابوبکر و نسخه‌برداری و انتشار آن در زمان عثمان، باید مبنایتان را مشخص کنید که آیا قرائات سبعه، یک حرف از حروف سبعه حساب می‌شوند یا نه؟ مشهور قائل‌اند یک حرف حساب می‌شود.[۱۴] وی بحث را با منصوص بودن ترتیب سوره‌های قرآنی و تشقیق شقوق در اقوال در احرف سبعه و... ادامه می‌دهد.[۱۵] وی در پایان هشت سؤال را درباره علم قرائات و رسم قرآن مطرح می‌کند و پاسخ می‌دهد.[۱۶]
وضعیت کتاب
فهرست مطالب و پیش از آن، فهرست منابع و مآخذ در انتهای کتاب ذکر شده است.
صفحات 46 و 47 کتاب، رونوشت صفحات اول و آخر نسخه خطی کتاب را ارائه کرده است.
برخی علامت‌های اختصاری کتاب از این قرارند؛ (()) برای احادیث، «ت» برای بیان سال وفات، «ه» سال هجری، «م» سال میلادی، «اه» پایان، «/» پایان صفحه در نسخه خطی و شروع صفحه جدید، «ص» صفحه، «ط» شماره چاپ.
پاورقی‌ها علاوه بر ذکر ارجاعات حاوی مطالب مفیدی در شرح محتوای کتاب هستند و در برخی از آن‌ها استشهاد به روایات شده است. نویسنده کتاب را به شش نفر از علمای مؤسس علم تجوید اندلسی تقدیم کرده است.[۱۷]
پانویس
- ↑ ر.ک: کتاب، ص5
- ↑ ر.ک: مقدمه محقق، ص6-8
- ↑ ر.ک: همان، ص8-9
- ↑ ر.ک: همان، ص9
- ↑ ر.ک: همان، ص11-22
- ↑ ر.ک: همان، ص22-23
- ↑ ر.ک: همان، ص24-25
- ↑ ر.ک: همان، ص29-33
- ↑ ر.ک: کتاب، ص33-35
- ↑ ر.ک: کتاب، ص35-38
- ↑ ر.ک: همان، ص38-40
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص48-50
- ↑ ر.ک: همان، ص48-62
- ↑ ر.ک: همان، ص62-64
- ↑ ر.ک: همان، ص66-77
- ↑ ر.ک: همان، ص78-106
- ↑ ر.ک: اهدائیه کتاب، ص3
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.