إيضاح مخالفة السنة لنص الكتاب و السنة
إيضاح مخالفة السنة لنص الکتاب و السنة از جمله تأليفات ارزشمند علامه حلى (متوفى 726ق) است كه در آن مبانى كلامى اهل سنت را بر قرآن عرضه كرده و وجوه مخالفت كلام آنها را با آيات بررسى نموده است. کتاب توسط بى‌بى سادات رضى بهابادى تصحيح و تحقيق شده است.
| إیضاح مخالفة السنة لنص الکتاب و السنة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | علامه حلی، حسن بن یوسف (نويسنده) رضی، بی‌بی سادات (مصحح) |
| ناشر | دليل ما |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1387 هـ.ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | اهل سنت - احتجاجات
اهل سنت - دفاعیهها و ردیهها تفاسیر شیعه - قرن 8ق. شیعه - احتجاجات شیعه - دفاعیهها و ردیهها کلام اهل سنت - دفاعیهها و ردیهها |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 206/7 /ع8الف9 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب مشتمل بر مقدمه مختصرى از رسول جعفريان، مقدمه تحقيقى مفصلى از محقق کتاب و متن اثر است. اين کتاب در دو جلد به رشته تحرير درآمده است؛ اما جلد اول آن به دست ما نرسيده است. جلد دوم اين کتاب در تمام نسخه‌هاى موجود از آيه 212 سوره بقره آغاز و تا پايان سوره آل‌عمران ادامه يافته است. روش علامه حلى نيز بدين‌گونه است كه واژه‌هاى آيات را تك‌تك مورد بررسى قرار مى‌دهد و عقايد باطل اهل سنت را در انتهاى توضيحات خود يادآور مى‌شود.
گزارش محتوا
مصحح در مقدمه‌اش پس از ذكر شرح حال نويسنده، منزلت علمى و كتب تفسير او به معرفى کتاب مورد بحث پرداخته است. سپس در بخش ديگرى از مقدمه، موارد تناقض كلام اهل سنت با قرآن را مورد بررسى قرار داده است. صدور كذب از جانب خدا، فعل بنده، استطاعت، حسن و قبح، صفات الهى، اراده خدا، قدرت خدا و عصمت امام از جمله عناوين بحث شده است. در انتهاى مقدمه نيز نسخه‌هاى خطى مورد استفاده و شيوه تصحيح کتاب ذكر شده است (مقدمه مصحح، ص9-47).
مصحح با تذكر اين نكته كه دانشمندان، اين کتاب را در زمره كتب احتجاج، و هم در عداد تفاسير به شمار آورده‌اند، به كلامى از صاحب الذريعة اشاره مى‌كند: از آنجا كه در اين کتاب تفسير آيات و بيان مداليل آن است، از كتب تفسير شمرده مى‌شود. از سوى ديگر اين کتاب از كتب ردود دينى و احتجاج به حساب مى‌آيد؛ زيرا مشتمل بر بيان مخالفت‌هاى اهل سنت با نص کتاب و سنت است (همان، ص16).
سيد محسن امين نام اين کتاب را در زمره كتب علم كلام و اصول دين و احتجاج و جدل آورده است. وى به هنگام ذكر كتب تفسيرى علامه مى‌نويسد: مى‌توان، إيضاح مخالفة السنة را از كتب تفسير برشمرد (همان).
به نظر مى‌رسد كه منظور علامه حلى از «اهل سنت» اشاعره بوده است به اين دليل كه اكثريت قريب به اتفاق مبانى كلامى كه وى بر قرآن عرضه كرده و آن را با قرآن متناقض يافته است، اصول و مبانى كلامى اشاعره است. چرا كه اشاعره بر اين عقيده هستند كه خداوند متعال، بندگان خود را بر انجام گناه و معصيت مجبور كرده و صدور كذب از جانب خداوند نعوذ بالله- را جايز مى‌شمارند، كه در جاى‌جاى اين کتاب، ردّ علامه حلى بر اين عقايد به چشم مى‌خورد (همان، ص23).
علامه در اين کتاب با استناد به آيات قرآن بيان كرده است كه نظر اشاعره با نص قرآن مخالفت دارد. وجوهى را كه علامه از آن به عنوان مخالف ديدگاه اهل تسنن با قرآن ذكر كرده است برخى به‌صورت صريح در عقايد اهل سنت آمده است. چون عقيده به اين‌كه خداوند فاعل افعال بندگان است اما برخى ديگر از اين وجوه لازمه عقايد اهل سنت است بدون اين‌كه به آن تصريح كرده باشند و حتى در برخى از موارد صريحاً آن را رد كرده‌اند؛ به عنوان مثال جواز صدور كذب از جانب خداوند از عقايد صريحه اهل سنت نيست اما علامه اين مسأله را به اهل سنت نسبت داده است. شايد سبب آن باشد كه آنان به حسن و قبح شرعى معتقدند و چيزى را به خدا واجب نمى‌دانند (همان، ص24).
وضعيت کتاب
فهرست مطالب در ابتداى کتاب ذكر شده است. تصوير نسخه‌هاى خطى، نمايه عام و کتابنامه در انتهاى کتاب آمده است.
مصحح همچنين شماره آيات، معرفى مختصر رجال، توضيح لغات و عبارات دشوار و توضيحات برخى مفسران در ردّ يا تأييد نظرات مطرح شده را در پاورقى‌هاى کتاب آورده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.