النكت و العيون تفسير الماوردي

النکت و العیون تفسیر الماوردي
پدیدآوران	عبدالرحیم، سید بن عبدالمقصود (مصحح) ماوردی، علی بن محمد (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	من روائع التفاسیر تفسیر الماوردی
ناشر	دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون
مکان نشر	بیروت - لبنان
چاپ	1
موضوع	تفاسیر اهل سنت - قرن 5ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	6
کد کنگره	‏‎‏BP‎‏ ‎‏94‎‏ ‎‏/‎‏م‎‏2‎‏ن‎‏8
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

النكت و العيون (تفسير الماوردي) اثر ابوالحسن على بن محمد بن حبيب ماوردى بصرى (364- 450ق)، با تحقيق سيد بن عبدالمقصود بن عبدالرحيم، تفسير تمام سوره‌هاى قرآن مى‌باشد كه به زبان عربى و در قرن پنجم هجرى نوشته شده است. نام كامل كتاب «النكت و العيون في تفسير القرآن الكريم» است.

ساختار

كتاب با دو مقدمه از محقق و مصنف آغاز و مطالب در شش جلد عرضه شده است.

ماوردى در اين اثر، به جمع ميان اقوال و آراى مفسران و انديشمندان سلف و معاصر خود پرداخته و ضمن بررسى آن‌ها، به معانى محتمل نيز اشاره كرده است؛ بدين‌صورت كه اقوال مختلف در تأويل آيه را ذيل يك عدد آورده و سپس به ترتيب، به تفصيل آن‌ها پرداخته و اقوال را به قائل خود، نسبت داده است. وى در اين امر، گاهى به توجيه و ترجيح برخى از اقوال پرداخته و بسيارى را نيز بودن توجيه و ترجيح و يا توضيحى خاص، رها كرده و فقط به نقل آن‌ها اكتفا نموده است.

مصادر و منابعى كه وى در نگارش اين اثر، بدان رجوع نموده را مى‌توان به چهار دسته زير، تقسيم كرد:

الف) قرائات: ماوردى بر كتب قرائاتى كه در عصر وى موجود بوده، رجوع و از بسيارى از آن‌ها، استفاده كرده است، از جمله: «القرائات الشاذة» اثر ابن خالويه، «الحجة في علل القرائات السبع» تأليف ابوعلى حسن بن احمد فارسى، «المحتسب في تبيين وجوه شواذ القرائات و الإيضاح عنها» اثر ابوالفتح عثمان بن جنى و همچنين كتب مكى بن ابى‌طالب قيسى و ابوعمرو عثمان بن سعيد دانى.

ب) تفسير به مأثور: كتاب «جامع البيان عن تأويل آى القرآن» اثر طبرى و همچنين آثار مقاتل بن حيان و محمد بن اسحاق بن يسار صاحب «السيرة» از مهمترين مصادر ماوردى در تفسير به مأثور مى‌باشد.

ج) مصادر لغوى و نحوى: ماوردى مواد لغوى و نحوى تفسير خود را از مصادر و منابع متنوع و گوناگونى برگزيده است و از آثار بسيارى از بزرگان و دانشمندان در اين زمينه استفاده كرده است؛ از جمله: كسايى، فراء، اخفش، ثعلب، مبرد، زجاج از تأليفات آنها در موضوع «معاني القرآن»؛ از «مجاز القرآن» ابوعبيده؛ «الجامع لعلم القرآن» رمانى و مانند آن استفاده شده است..

د) مصادر فقهى: با آنكه ماوردى شافعى مذهب بوده و بيشترين اقوال فقهى وى، مربوط به اين مذهب مى‌باشد، با اين حال وى از اقوال ائمه مذاهب ديگر همچون ابوحفنيفه، مالك و داود نيز استفاده كرده است.

گزارش محتوا

در مقدمه محقق، ضمن معرفى اثر حاضر و اشاره به ويژگى‌ها و منابع مورد استفاده نويسنده، زندگى‌نامه مختصرى از نويسنده ارائه گرديده است.

مقدمه نويسنده، بسيار مختصر بوده و در آن، به روش نويسنده در جمع ميان اقوال، اشاره شده است.

نويسنده يكى از بهترين مفسران قديم قرآن مى‌باشد. تفسير او گرچه مانند ديگر آثار مشهور در اين حوزه، شناخته شده نيست، اما بايد آن را يكى از كتاب‌هاى مرجع به شمار آورد، مانند آثار قشيرى، رازى، اصفهانى و کرمانى. گرچه برخى از منتقدان، از بعضى موارد تفسير او خرده گرفته‌اند و او را صاحب نظريات معتزلى دانسته‌اند، اما به نظر قاضى اختر نمى‌توان با آنان توافق داشت.

ماوردى در اين اثر، به تفسير موارد و آياتى پرداخته كه معنا و تفسير آن، از ديد عموم مخفى مى‌باشد و مواردى كه معناى آن مشخص و واضح بوده را رها كرده است.

وى در اين كتاب، به تفسيرات لغوى نيز مراجعه كرده و ريشه كلمات را ذكر كرده و در توضيح و تشريح آن‌ها، از امثال و استشهاد به اشعار و كلمات قصار بهره برده است.

امتيازات اين تفسير را مى‌توان در گزينه‌هاى زير، خلاصه نمود:

1. جمع‌آورى اقوال مختلف پيرامون تفسير آيات.
2. تحليلات لغوى دقيق در بيان مفردات آيات.
3. استفاده از روش دقيق در حصر اقوال.
4. جمع بين قرائات و احكام فقهى.
5. جايگاه و اهميت نويسنده آن در فقه شافعى و صحت احتجاج به ترجيحات و اقوال وى.

وضعيت كتاب

فهرست مطالب كتاب، در انتهاى جلد ششم آمده است.

در پاورقى‌ها، علاوه بر ذكر منابع با شماره جلد و صفحه، به توضيح برخى از عبارات و كلمات متن، پرداخته شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب.
2. پهلوان، چنگيز، «كلك پژوهش: ماوردى (نگاهى به زندگى و آثار او)»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه كلك، بهمن و اسفند 1372، شماره 47 و 48، ص12 تا 35.