تذکره ریاض الشعراء
| تذکره ریاض الشعراء | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | واله داغستانی، علیقلی بن محمدعلی (نويسنده) ناجی نصرآبادی، محسن (مقدمه، تصحیح و تحقیق) |
| عنوان‌های دیگر | ریاض الشعراء |
| ناشر | اساطير |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1384 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | شاعران ایرانی - سرگذشت‌نامه
شاعران هندی (فارسی زبان) - سرگذشت‌نامه شعر - مجموعهها |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 5 |
| کد کنگره | PIR 3543 /و2ت4 |
«تذكرة رياض الشعرا» مهم‌ترين اثر واله داغستانى است كه به زبان فارسى، در زمان حضور وى در هندوستان نگارش يافته است.
واله انگيزه تألیف كتاب را ضبط احوال و احياى نام اسلاف و معاصرين نوشته است. علاوه بر اين، او به تصريح خودش، نوعى نقد و تتبع ادبى را نيز در نظر داشته و بر آن بوده است كه تذكره‌اش براى طالبان فضل و هنر مفيد افتد.
ساختار
كتاب مشتمل بر مقدمه مصحح؛ آقاى سيد محسن ناجى نصرآبادى است. رياض الشعرا با مقدمه واله آغاز مى‌شود، با بيست و هشت روضه (براى هر يك از حروف الفباى عربى يك روضه) ادامه مى‌يابد و با يك خاتمه پايان مى‌پذيرد.
گزارش محتوا
مطالب با شرح حال شيخ ابوالحسن خرقانى آغاز شده و با شرح حال يحيى بن خان يكتا در روضه بيست و هشتم، به پايان مى‌رسد. ضمن آن‌كه واله در خاتمه، به شرح حال و نمونه‌اى از اشعار خود مى‌پردازد.
واله احوال شاعران را به ترتيب حروف الفبا آورده و در ترتيب اسامى آنها رعايت تخلص كرده و اگر تخلصى نبوده، رعايت اسم و اگر آن هم نبوده، رعايت كنيه و لقب را كرده است و اگر احيانا كسى به كنيه يا لقبى مشهور بوده، در مورد او همان مشهورتر را رعايت كرده است.
واله شرح حال شاعران را به اختصار بيان كرده و حتى شاعرانى چون اوحدى، حافظ و سنايى را در چند سطر معرفى مى‌كند، به اين دليل كه اين افراد بين مردم مشهورند و نياز به تعريف و توصيف ندارند. اما شرح حال برخى از شاعران بسيار گسترده و مفصل است.
در ذكر اشعار، به بيان غزل، قصيده، قطعه و رباعى اكتفا شده و از مثنوى‌هاى بلند نمونه‌اى نياورده شده است؛ مگر به جهت تحفگى.
نويسنده از مآخذ متعددى بهره برده است. به برخى از اين مآخذ در مقدمه اشاره مى‌كند و از تعدادى از آنها در لابلاى كتاب نام مى‌برد. در برخى از موارد كه منابع با همديگر اختلاف دارند، وى به ذكر اختلاف يا به جرح و تعديل آن اقوال مى‌پردازد و قول صحيح را بيان مى‌كند.
مؤلف براى فايده خوانندگان، برخلاف آيين تذكره‌نويسى، رساله‌هايى را در كتاب گنجانده است. از جمله دو رساله بلاغى از شمس‌الدين فقير با نام‌هاى «وافية في علم العروض و القافية» و نيز «خلاصة البديع در صنايع شعر» و همچنين در ذيل شرح حال شيخ محمد على متخلص به حزين، بخشى از رساله «تنبيه الغافلين في اعتراض على اشعار الحزين»، نوشته خان آروز اكبرآبادى و نيز بخشى از نقد مير محمد عظيم ثبات بر 500 بيت حزين را آورده است.
اين تذكره، حاوى اطلاعات سودمندى درباره روابط مهاجران ايرانى با هنديان، ادبيات و فرهنگ، مشاغل و پيشه شاعران، اوضاع و احوال تاريخ سياسى اجتماعى فرهنگى در پايان عصر صفويه است. همچنين حاوى حكايات و خاطرات خواندنى درباره شعر و شاعران است.
نويسنده در پايان، در يك رباعى سال به پايان رسيدن كتاب را نشان مى‌دهد.
وضعیت کتاب
وجود بيش از پنجاه دست‌نويس از تذكره رياض الشعراء در فاصله حدود دو قرن، نشان از مقبوليت و اهميت آن دارد. گزيده اين كتاب به تصحيح پروفسور شريف حسين قاسمى در هندوستان منتشر شده است. در تصحيح نسخه حاضر در برنامه كه توسط آقاى سيد محسن ناجى نصرآبادى انجام يافته، از نسخه مذكور بهره برده شده است.
فهرست مطالب در ابتداى كتاب آمده است.
در پاورقى‌ها به نسخه بدل‌هاى موجود اشاره شده است.
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. نخجوانى، حسين، نشريه دانشكده ادبيات و علوم انسانى تبريز، شماره 42، پاييز1336 ش.
3. فتوحى، محمود، دانشنامه زبان و ادب فارسى، ج3، ص467-469.