خلاصة القوانين
| نام کتاب | خلاصة القوانین |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | قوانین الاصول. تلخیص |
| پدیدآورندگان | میرزای قمی، ابوالقاسم بن محمدحسن (نويسنده)
سبط شیخ انصاری، احمد (خلاصه کننده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 159 /م9 ق9015 |
| موضوع | اصول فقه شیعه - قرن 13ق. |
| ناشر | المطبعة العلمية |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1397 ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE13306AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
خلاصه القوانين اثر حاج شيخ احمد انصارى، نوه شيخ مرتضى انصارى، خلاصه‌اى است از مباحث اصولى كه به زبان عربى و در سال 1388ق نوشته شده است.
ساختار
كتاب مشتمل بر مقدمه‌اى كوتاه، هفت باب و يك خاتمه است. نويسنده مطالب را به صورت خلاصه مطرح كرده و توضيح زيادى پيرامون مباحث نداده است.
گزارش محتوا
مقدمه، دربردارنده يازده مبحث زير مى‌باشد:
1- تعريف علم اصول؛2- تعريف علم فقه؛3- موضوع علم اصول؛4- كلى و جزئى؛5- مجاز مشهور؛6- علامات حقيقت و مجاز؛8- حقيقت شرعيه؛9- صحيح و اعم؛10- استعمال لفظ در اكثر از معناى واحد؛11- مشتق.
نويسنده در باب اول، در دو مقصد، به بحث از اوامر و نواهى پرداخته و مسائل زير را بررسى نموده است: دلالت امر بر وجوب، ظهور صيغه در وجوب، امر عقيب حظر، مرّه و تكرار، فور و تراخى، مقدمه واجب، اقتضاء، واجب تخييرى، موسّع و مضيّق اجزاء، تبعيت قضاء از اداء، دلالت امر به امر بر وجوب، صيغه نهى، مراد از نهى، عدم دلالت نهى بر تكرار، اجتماع امر و نهى، دلالت نهى بر فساد.
در باب دوم، ابتدا به صورت مختصر، مبحث محكم و متشابه بررسى و در ادامه مسأله منطوق و مفهوم، تحت چهار مبحث زير، بحث شده است:
تعريف منطوق و مفهوم، تقسيم منطوق به صريح، دلالت اقتضا، تنبيه و اشاره، اقسام هفت‌گانه مفهوم كه عبارتند از: مفهوم شرط، وصف، غايه، حصر، لقب، عدد، زمان و مكان.
در باب سوم، در دو مقصد زير، مبحث عموم و خصوص را مورد بحث و بررسى قرار داده است:الف) بررسى صيغ عموم؛ كه عبارتند از: جمع محلّى به لام، جمع منكر، نكره در سياق نفى.
ب) مباحث تخصيص؛ كه در آن از منتهى تخصيص، مجاز بودن عام در باقى، حجيت عام مخصص، عدم جواز عمل به عام قبل از فحص، استثناء متعقب جمل، موارد عدم تخصيص عام، تخصيص عام به وسيله مفهوم مخالف، تخصيص كتاب با خبر واحد و تنافى ظاهرى عام و خاص.
در چهارمين باب به صورت مختصر، از مطلق و مقيد بحث شده است. نويسنده در اين قسمت، ابتدا لفظ مطلق و مقيد را تعريف كرده و در ادامه، احكام مربوط به هر يك را مورد بررسى قرار داده است.
در باب پنجم، در سه مبحث، مجمل و مبين را بررسى نموده است:
1- معناى مجمل و مبين،2- مواضعى كه كلام داراى اجمال مى‌گردد،3- تأخير بيان از وقت حاجت.
نويسنده در باب ششم، ادله شرعيه را در چهار مبحث زير، مورد بحث قرار داده است:
- اجماع؛ كه پس از بيان معنا و وجوه حجيت آن، انواع اجماع بررسى شده است.
- كتاب؛ كه به اعتقاد نويسنده، عمل به نص و ظاهر آن، جايز است، به خلاف اخباريون كه قائل به عدم حجيت ظواهر آن مى‌باشند.
- سنت؛ كه عبارت است از:
- الف) قول معصوم(ع): نويسنده اين بحث را در پنج قسمت خبر و انشاء، صدق و كذب، خبر متواتر، اقسام متواتر و خبر واحد، دنبال كرده و در ادامه، ادله خبر واحد از كتاب از جمله آيه نبأ، نفر و كتمان، از اجماع و عقل شامل: انسداد، ترجيح مرجوح و دفع ضرر را بررسى كرده است.
- ب) فعل و تقرير معصوم(ع).
- ادله عقليه؛ كه عبارتند از: اصالة البرائت، شبهه محصوره، اصالة الاشتغال، قاعده لاضرر، استصحاب، استقراء قياس منصوص العله، سبر و تقسيم، تخريج مناط، قياس، استحسان، مصالح مرسله و...
در آخرين باب، مبحث اجتهاد و تقليد بحث شده است. نويسنده پس از تعريف اجتهاد و تقليد، به بررسى تارك طريقى اجتهاد و تقليد، حجيت ظن متجزى، عدم جواز تقليد در اصول دين، تخطئه و تصويب در عقليات و شرعيات، امورى كه تحقق اجتهاد متوقف بر آنها مى‌باشد، شرايط مفتى، تقليد از اعلم، نقض فتوى، عدم جواز عدول، مشافه از مفتى و تقليد از ميت پرداخته است.
خاتمه به بحث و بررسى مبحث تعارض، تعادل و تراجيح اختصاص يافته است.
وضعيت كتاب
كتاب داراى اغلاط فراوانى است كه فهرست آن پس از فهرست مطالب در انتهاى اثر آمده است.در پاورقى توضيحاتى پيرامون برخى كلمات و عبارات متن آمده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.