الخراج
| نام کتاب | الخراج |
|---|---|
| نام‌های دیگر کتاب | کتاب الخراج
الاستخراج لاحکام الخراج کتاب الخراج موسوعة الخراج |
| پدیدآورندگان | صدیق، عبدالله محمد (مصحح)
ابویوسف قاضی، یعقوب بن ابراهیم (نويسنده) ابن‌آدم، یحیی بن آدم (نويسنده) ابن رجب، عبدالرحمن بن احمد (نويسنده) شاکر، احمد محمد (مصحح) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 196/3 /الف2ک2 1358ب |
| موضوع | احادیث اهل سنت - قرن 2ق.
اموال غیر منقول - مالیات خراج مالیات اسلامی |
| ناشر | دار المعرفة |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1399 هـ.ق یا 1979 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE10200AUTOMATIONCODE |
موسوعة الخراج، نام كتابى است به زبان عربى، مشتمل بر سه اثر به نام‌هاى:
- «كتاب الخراج»، نوشته قاضى ابويوسف، يعقوب بن ابراهيم؛
- «كتاب الخراج»، نوشته يحيى بن آدم بن سليمان قرشى؛
- «الاستخراج لاحكام الخراج»، نوشته ابن رجب حنبلى.
ساختار
در قسمت اول اين مجموعه، «كتاب الخراج» قاضى ابويوسف ذكر شده كه داراى دو بخش است؛ در بخش اول آن، مطالب، در قالب يك باب، يك فصل و سه عنوان كلى مختلف بيان شده و در بخش دوم، مباحث، در ذيل 34 فصل و يك باب مطرح گرديده است.
در قسمت بعد، «كتاب الخراج» يحيى بن آدم ذكر شده كه داراى چهار بخش است؛ مباحث، در بخش اول، در ذيل دو عنوان و در بخش دوم، در ذيل هفت عنوان و در بخش سوم، در ذيل نه باب و در بخش چهارم، در ذيل سيزده باب تنظيم شده است.
در قسمت آخر، كتاب «الاستخراج لاحكام الخراج» ابن رجب حنبلى ذكر شده است كه داراى ده باب است و باب ششم آن، مشتمل بر يك فصل پنج قسمى و باب هفتم، داراى دو فصل و باب هشتم و نهم، هر كدام، شامل يك فصل مى‌باشد.
گزارش محتوا
پاره‌اى از مطالبى كه در «كتاب الخراج» قاضى ابويوسف مطرح شده، عبارت است از:
خطاب مؤلف به هارون الرشيد در باب اهميت و حساسيت مقام و جايگاه وى و عرضه نمودن نصيحت‌هايى ارزنده با اتكا به قرآن بر او(نصيحت‌هايى از قبيل«اياك و الامر بالهوى و الاخذ بالغضب»، «فاحذر ان تضيع رعيتك فيستوفى ربها حقها منك» و...) و ذكر احاديثى براى ترغيب وى به عمل كردن به آن نصايح و پرهيز از ناديده گرفتن آنها؛
كيفيت تقسيم غنايم؛
فىء و خراج؛
ذكر قطايع؛
كيفيتى كه ابوبكر و عمر در تقسيم اموال عمومى بين اصحاب اتخاذ نمودند؛
وضعيت و حكم سرزمين‌هايى كه به زور فتح شده‌اند يا با مصالحه به دست آمده‌اند و اثر زراعت و بناء در آنها ديده نمى‌شود؛
و...
پاره‌اى از مطالبى كه در «كتاب الخراج» يحيى بن آدم عنوان شده است، چنين است:
غنيمت و فىء(غنيمت آن است كه مسلمين با جنگ بدان دست يافته‌اند و آن را به زور گرفته‌اند و فىء چيزى است كه بر آن مصالحه شده باشد كه عبارت است از جزيه و خراج)؛
ارض عشر و ارض خراج(مؤلف، تقسيمات و احكام اين‌گونه اراضى را طى رواياتى بيان كرده است)؛
تقسيم فىء؛
حكم خريدارى زمين اهل ذمه؛
حكم اصلاح زمينى كه به حال خود رها شده است؛
جزيه و خراج؛
قطايع؛
احياء زمين موات؛
حكم درخت‌كارى و ساختمان‌سازى در زمين ديگرى بدون اذن وى؛
تفسير آيه «و آتوا حقه يوم حصاده»؛
نهى از درو و چيدن ميوه در شب؛
مقدار صاع؛
و...
عناوين ابواب ده‌گانه كتاب «الاستخراج لاحكام الخراج» ابن رجب حنبلى چنين است:
معناى خراج؛
مواردى از ذكر خراج كه در سنت وارد شده است؛
بيان اصل و منشأ وضع خراج؛
زمين‌هايى كه خراج بر آنها نهاده مى‌شود؛
بيان اينكه خراج، اجرت است يا ثمن يا جزيه؛
زمين‌هايى كه عمر بر آنها خراج نهاد؛
مقدار خراج؛
حكم تصرفات صاحبان زمين‌هاى خراجى در آنها؛
حكم تصرفات امام در زمينى كه به زور فتح شده است؛
حكم مال خراج و مصارف آن.
وضعيت كتاب
كتاب قاضى ابويوسف و كتاب يحيى بن آدم، توسط احمد محمد شاكر، تصحيح، شرح، داراى پاورقى و فهرست‌بندى شده است. وى، در پاورقى‌ها احاديث را از جهت ضعيف و صحيح بودن مورد تحقيق قرار داده و به ذكر منابع و مصادر احاديث پرداخته است.
وى، در صورتى كه حديثى از طريق ديگر غير از آنچه مؤلف آورده، نيز نقل شده، آن طريق را ذكر كرده و در صورتى كه در سندى، راوى اشتباهاً ذكر شده، نام صحيح راوى را آورده است. هم‌چنين تلفظ صحيح بعضى از كلماتى را كه در متن آمده، بيان نموده است.
فهرست‌هايى كه توسط مصحح به آخر كتاب قاضى ابويوسف ملحق شده، عبارت است از:
- فهرست محتويات؛
- فهرست شيوخ مؤلف؛
- فهرست اعلام تاريخى؛
- فهرست اعلام جغرافى.
فهرست‌هاى الحاقى مصحح به آخر كتاب يحيى بن آدم، چنين است:
- فهرست ابواب كتاب؛
- فهرست رجال كتاب؛
- فهرست شيوخ مؤلف؛
- فهرست قبايل و امت‌ها؛
- فهرست اماكن؛
- فهرست مراجع.
كتاب ابن رجب حنبلى، توسط استاد سيد عبدالله صديق، تصحيح، داراى پاورقى و فهرست‌بندى (فهرست ابواب) شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.