الشافي في العقائد و الأخلاق و الأحكام
| نام کتاب | الشافي في العقائد و الأخلاق و الأحکام |
|---|---|
| نام‌های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | انصاری قمی، مهدی (محقق)
فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 135 /ف9ش2 |
| موضوع | احادیث احکام - قرن 11ق.
احادیث اخلاقی - قرن 11ق. احادیث شیعه - قرن 11ق. شیعه - عقاید |
| ناشر | لوح محفوظ |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1383 ش یا 1425 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE1363AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
كتاب «الشافي في العقائد و الأخلاق و الأحكام»، كتاب جامعى است كه عالم بزرگ مرحوم ملاّ محمد محسن فيض كاشانى آن را در عقائد، اخلاق و احكام، به زبان عربى تأليف نموده است.
اين كتاب كه ظاهرا خلاصه‌اى است از كتاب وافى، در قرن يازدهم هجرى تأليف شده است و به خاطر جامعيت و نيز به دليل جايگاه والاى مؤلف آن، از موقعيت كم نظيرى در ميان اهل علم برخوردار مى‌باشد.
ساختار
كتاب فيض در دو جلد تنظيم شده كه جزء اول مشتمل بر كتاب عقل و جهل، كتاب علم و فقه، كتاب توحيد و تمجيد، كتاب صنع و ابداع، كتاب نبوت و امامت، كتاب ابتلا و تمحيص، كتاب ايمان و مقابل آن، كتاب فضايل و رذايل، كتاب معاشرت و حقوق، كتاب زىّ و تجمل، كتاب مواعظ و رسائل، كتاب موت و بعث مى‌باشد. در جلد دوم نيز كتاب‌هاى صلاة و توابع آن، كتاب زكات و توابع آن، كتاب صيام، كتاب حج، جهاد و سياسات، قضا و شهادات، معايش و مكاسب، كتاب فقه بيع و ربا، كتاب نكاح و ولد، كتاب فراق و عدد و كتاب تجهيز ميّت و مواريث مطرح شده‌اند.
گزارش محتوا
همان گونه كه ملاحظه شد مؤلف بدون در نظر گرفتن نظم و ترتيب خاصى به پاره‌اى از مسائل مهم و مبتلابه در زمينه‌هاى اعتقادى، عملى و فقهى اشاره كرده و توضيحات مفصّلى درباره آنها داده است.
مقدمه
در مقدمه كتاب مسائل مهمى درباره حديث و كتب حديثى مطرح گرديده كه ريشه در عنايت ويژه، نسبت به احاديث معصومين(عليهم‌السلام) دارد؛ اين مطالب خود بسيار مفيد بوده و در حد كتاب يا رساله مستقلى در زمينه مذكور مى‌باشند. مطالب مقدمه از حجيّت حديث و سنت گرفته تا كتابت و تدوين حديث در اسلام و آثار منع از تدوين حديث كه در عهد خلفا واقع شد و ضربات مهلكى را بر پيكره اسلام وارد كرد و نيز اصول اربعمائه را در بر گرفته است.
كتاب عقل و جهل
كتاب عقل و جهل، داراى روايات بسيار مهمى است كه مرحوم كلينى نيز در كافى آورده و احاديثش را بيان نموده است.
فيض در اين كتاب چهار باب به وجود آورده كه باب اول در ادبار و اقبال عقل مى‌باشد؛ اين مطلب در واقع شرحى است بر حديثى از امام باقر(ع) كه در كافى آمده است.
باب بعدى درباره جنود عقل و جهل مى‌باشد كه آن هم توضيح روايت امام صادق(ع) است كه كلينى در كافى آورده است.
اما باب سوم در فضل و عقل است كه شرح حديث امام موسى بن جعفر (عليهما‌السلام) در توضيح آيه 17 و 18 سوره زمر مى‌باشد.
اما آخرين باب اين كتاب در صفت و درجات عقل مى‌باشد و اولين حديثش از امام صادق(ع) است.
كتاب العلم و الفقه
اين كتاب از كتب مفصّل بوده و داراى بيست و پنج باب مى‌باشد.
ايشان سعى نموده در اين كتاب با اشاره به جايگاه مهم علم و عالم و فقه و فقاهت با استناد به احاديثى، اقسام مردم و برخورد آنان با علم و فقه و فضل مجالست با اهل علم و بذل علم و دانش و نيز لزوم اخذ علم از اهل آن و اهميت روايت و فضيلت كتابت حديث را تبيين نموده است.
قياس و مذمت آن و نيز وجود مطلب در تمام زمينه‌ها، در دين اسلام و كتاب و سنّت ديگر مطالب بازگو شده در اين بخش مى‌باشند.
كتاب توحيد و تمجيد
فيض در اين كتاب به پاره‌اى از مباحث توحيدى و اعتقادى اشاره كرده كه حدوث عالم و اثبات محدث و نيز توحيدى بودن فطرت انسان‌ها و تعريف معرفت و نقض و ابطال تشبيه، رؤيت و متصف نمودن خداوند به غير آنچه كه در موردش آمده و مطالبى راجع به اسما و صفات الهى از آن جمله مى‌باشند.
كتاب الصنع و الابداع
اولين چيزى كه خداوند خلق نموده و ابتداى خلقت و اخذ ميثاق از انسان‌ها و هم‌چنين عرش و كرسى و مفهوم واقعى آنها، شروع خلقت اجسام و ترتيب آنها، اصناف خلق و اجرام سماوى و احكام نجوم و همين طور زلزله، بادها و باران و حقيقت آنها در كنار توضيحات مفيدى راجع به قضا و قدر، مطالب اين كتاب را تشكيل داده‌اند.
كتاب نبوت و امامت
مؤلف، در اين كتاب به اثبات نبى و امام پرداخته و احاديث مذكور در اين باب را نقل كرده است. خالى نبودن زمين از حجّت و فرق بين رسول و نبى و امام، طبقات انبيا و رسل و علت تخصيص بعضى معجزات به بعضى از پيامبران و چندين مطلب ديگر، مباحث اين كتاب را به خود اختصاص داده‌اند.
كتاب الابتلاء و التمحيص
ابتلائات الهى كه غالبا آزمون براى انسان‌هاى گوناگون مى‌باشند، در اين باب مطرح شده‌اند كه مؤلف براى تبيين هر چه بهتر مطلب به ابتلائات پيامبر(ص)، اميرالمؤمنين، صحابه، اهل بيت عليهم‌السلام، ائمه، اولياء و مؤمنين اشاره كرده و موضوعات گوناگونى را براى ابتلاى افراد گوناگون مطرح نموده است. فقر و ندارى، قرض و بيمارى و همسايه بد و زمانه بد از جمله اين ابتلائات مى‌باشند.
كتاب ايمان و كفر
فيض، نام اين كتاب را ايمان و مقابل آن، معين كرده است كه نشانه توسعه معناى مقابل ايمان است كه چيزى فراتر از كفر مى‌باشد. معنى ايمان، دعائم اسلام، اختلاف معنى ايمان به حسب زمان، درجات ايمان و منازل آن، طبقات مردم به حسب ارواح و چندين مطلب ديگر مطالبى هستند كه مؤلف در اين كتاب مطرح نموده است.
كتاب الفضائل و الرذائل
مؤلف، با استفاده از روايات، محدوده فضايل و رذايل را مشخص كرده و از يقين، رضا به قضاى الهى، خوف و رجا، حسن ظن به خداوند، اعتراف به تقصير، اطاعت و تقوا، اداى فرايض و چند مطلب ديگر سخن گفته است.
كتاب المعاشره و الحقوق
از جمله نشانه‌هاى عظمت اسلام و حقانيت و جهان شمولى آن اهميتى است كه براى مسائل حقوق و آداب معاشرت قائل شده است. مؤلف در اين‌جا پيرامون مطلب فوق رواياتى را جمع كرده و به توضيحشان پرداخته است كه جوامع معاشرت، نيكى به و الدين، صله رحم، حسن همسايگى، تقيه، كتمان، اهتمام به امور مسلمانان، اصلاح بين مردم و... از آن جمله مى‌باشند.
كتاب الزي و التجمل
از جمله آداب اسلامى كه به مؤمنين توصيه شده، چگونه ظاهر شدن در اجتماع و منزل مى‌باشد كه نظافت ظاهر و باطن، تطهير و تميزى و پاكيزگى و بهداشت از جمله اين توصيه‌هاى دينى ماست؛ فيض هم در اين كتاب روايات مربوط به غسل، حمام و آداب آن، اصلاح سر و صورت، مسواك، كوتاه كردن ناخن‌ها و... را جمع كرده و به تشريح و تبيينشان پرداخته است.
كتاب المواعظ و الرسائل
مؤلف، مواعظى را از خدا، پيامبر(ص)، اميرالمؤمنين(ع)، حسنين (عليهما‌السلام)، امام سجاد(ع)، امام باقر(ع)، امام صادق(ع) و ابوذر ذكر كرده و شرح داده است.
كتاب الموت و البعث
از بزرگ‌ترين مواعظ و قطعى‌ترين واقعيات عالم، مردن و محشور شدن پس از آن مى‌باشد كه روايات بسيارى نيز در جزئيات آن وجود دارد.
مؤلف نيز رواياتى را درباره وصيت، علل مرگ، قبض روح، سؤال قبر، عذاب قبر، مكان ارواح مؤمنين، مكان ارواح كفّار، حكم حساب و كتاب اطفال، شفاعت، صفات بهشت و... جمع كرده و براى خوانندگان مطالبش شرح نموده است.
كتاب الصلاة و توابعها
فيض كاشانى، جامع منقول و معقول بوده كه در كنار اخلاق و عرفان يك فقيه نام‌دار و صاحب نظر نيز به شمار مى‌رود، براى همين در جلد دوم كتاب به بازگويى پاره‌اى از مباحث فقهى پرداخته كه اولين آنها نماز است؛ وى در دو بخش ابواب صلاة و ابواب لواحق صلاة به تبيين اين واجب الهى پرداخته است.
كتاب زكات و توابع آن
در اين كتاب نيز به مثابه كتاب صلاة عمل شده؛ يعنى ابواب زكات از ابواب توابع آن جدا گرديده است. مؤلف، با بيان احاديث مربوط به هر موضوعى در ضمن «بيان» ذيل آن چگونگى استفاده از آن روايات و ميزان دلالتشان را مشخص نموده است.
كتاب بعدى صيام و التزام است كه در اوّلى راجع به روزه و احكام آن سخن گفته و در دومى از اعتكاف، نذر و عهد و قسم و كفاره قسم بحث كرده است. در كتاب حج از ابواب حج و ابواب شهود مشاهد و اتيان مساجد، سخن به ميان آمده كه آنها هم مانند ديگر ابواب و موضوعات كتاب مستند به روايات اهل بيت عليهم‌السلام مى‌باشد. مؤلف در كتاب حج و سياسات بعد از آنكه از حج و احكامش صحبت كرده در باب سياسات به تبيين مسئله قصاص، ديات و حدود پرداخته است كه نوعا در كتب فقهى غير از اين‌جا مورد بحث واقع مى‌گردد.
قضا و شهادات عنوان كتاب بعدى بوده و پس از آن از مكاسب و معايش بحث كرده است. از آن‌جايى كه مؤلف عناوين بحث را از روايت اخذ كرده، فلذا عناوين كتب بر خلاف معمول كتب فقهى مى‌باشند؛ براى مثال در كتاب بيع و ربا كه كتاب بعدى است، از بازار و آداب آن، آداب بيع و شرا، غش در معامله، كيل و وزن، شرط و خيار، شفعه و... سخن به ميان آمده است.
كتاب مطاعم و مشارب همان كتاب اطعمه و اشربه كتب فقهى است. كتاب فراق و عدد نيز كه يازدهمين كتاب از جلد دوم شافى است همان طلاق و عدّه مى‌باشد. تجهيز ميّت و ارث هم دو باب جداگانه آخرين كتاب مى‌باشند.
پیوندها
مطالعه کتاب الشافي في العقائد و الأخلاق و الأحکام در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور