ابن قلانسی، حمزه بن اسد
| نام | ابن قلانسی، حمزه بن اسد |
|---|---|
| نام‌های دیگر | ابن ال‍ق‍لان‍س‍ی، اب‍و ی‍ع‍ل‍ی حمزه
ابن ال‍ق‍لان‍س‍ی، ح‍م‍زة بن اسد ح‍م‍زة ال‍ق‍لان‍س‍ی |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 555 هـ.ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
| کد مؤلف | AUTHORCODE484AUTHORCODE |
«ابْنِ قَلانِسى، ابويعلى حمزۀ بن اسد بن على بن محمد تميمى» (555ق1160/م)، مورخ، اديب و ديوان‌سالار دمشقى، ملقب به «الرئيس الاجل»، «الشيخ العميد» و «عميدالدين» مى‌باشد. نام پدرش را صفدى و ابن كثير، اسعد ضبط كرده‌اند و ابن عماد «راشد» آورده است. «اسعد» بايد تصحيف اسد و ناشى از خلط آن با نام پسر ابن قلانسى، وزير اسعد بن حمزه باشد، چنان‌كه «راشد» به جاى «اسد» نيز بى‌گمان اشتباه كاتب است.
از جزئيات زندگى وى آگاهى چندانى در دست نيست. در هيچ يك از منابع به تاريخ تولد وى اشاره نشده است. تنها ذهبى سن وى را به هنگام مرگ، بيش از 80 سال ياد كرده است. بنابراين، تولد وى مى‌بايست پيش از 475ق بوده باشد.
ابن عساكر در ذيل شرح حال ابن قلانسى، نامى از «ابوالعلاء المُسَلَّم بن القلانسى» آورده و با عبارتى ترديدآميز مى‌گويد كه وى همان ابن قلانسى است. اگرچه مى‌دانيم كه او از گاهِ جوانى به فراگيرى علم، ادب و حديث و نيز هنرهاى متداول مانند خوشنويسى پرداخت، ولى از نام استادان او آگاهى چندانى در دست نيست. وى به تصريح ابن عساكر از سهل بن بِشر اسفرايينى و ابواحمد حامد بن يوسف تفليسى حديث روايت مى‌كرده است. همچنين ابوالقاسم صَصْرى و مكرم بن ابى الصَّقر قرشى و ديگران از وى روايت مى‌كرده‌اند.
وى شاعر نيز بود و قطعاتى از اشعار او را ابن عساكر از دست نوشتۀ وى نقل كرده و قطعاتى ديگر را خود، در کتابش آورده است.
به تصريح منابع، ابن قلانسى دوبار «رياست دمشق» را برعهده داشته، اما خود او در کتابش به اين نكته اشاره نكرده است. با توجه به گزارش‌هايى كه وى در کتاب خود نقل كرده، مى‌توان حدس زد كه تا پايان عمر در ديوان انشاى دمشق اشتغال داشته است. اگر چه سمت وى به دقت و درستى روشن نيست، اما او و خاندانش را به بزرگى، فضل، ادب و رياست ستوده‌اند و از اين‌رو چندبار ممدوح برخى شعراى معروف معاصر خود مانند ابن خياط و محمد بن نصر مشهور به ابن قيسرانى قرار گرفت. وى سرانجام در دمشق درگذشت و در قاسيون به خاک سپرده شد.
خاندان ابن قلانسى از بزرگان دمشق بودند و تا چندين نسل بر دمشق و حتى مصر رياست داشتند و دست كم تا قرن 8ق رياست و وزارت در دمشق به دست آنان بود. يكى از نوادگان ابن قلانسى دارالحديثى موسوم به «قلانسيّه» در دمشق تأسيس كرد.
آثار
ياقوت، کتاب‌هايى را به وى نسبت داده، اما در هيچ‌يك از منابع، غير از تاريخى كه از وى در دست است، کتاب ديگرى از او ياد نشده است.
منابع مقاله
دايرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج4، ص684.