بهجة الآمال في شرح زبدة المقال
بهجة الآمال في شرح زبدة المقال، تأليف ملاعلى عليارى تبريزى (متوفى 1327ق)، از جمله شروح منظومه‌اى رجالى با عنوان «زبدة المقال في معرفة الرجال»، سروده سيد حسين بن رضا (محمدرضا) حسينى بروجردى (متوفى 1276 يا 1277ق) مى‌باشد.
| نام کتاب | بهجة الآمال في شرح زبدة المقال |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | شرح زبده المقال
غایة الآمال في ترجمة صاحب بهجة الآمال |
| پدیدآورندگان | بروجردی، حسین بن رضا (نويسنده)
علیاری تبریزی، علی بن عبدالله (شارح) حائری، جعفر (مصحح) مسترحمی، هدایتالله (مصحح) مرعشی، شهاب‌الدین (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 115 /ب4 ز2027 |
| موضوع | نقد و تفسیر
حدیث - علم الرجال شعر عربی - قرن 13ق. شعر عربی - قرن 14
|
| ناشر | بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1371 هـ.ش یا 1412 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE10002AUTOMATIONCODE |
شارح به دليل نبود شرحى مناسب و شايسته، تصميم به شرح دشوارى‌ها و مبهمات كتاب زبدة المقال گرفته است (ر.ك: متن كتاب، ج1، ص2).
در ابتداى اثر، مقاله ارزشمندى به قلم آيت‌الله مرعشى نجفى با عنوان «غاية الآمال في ترجمة صاحب بهجة الآمال» در ذكر شرح حال و آثار ملاعلى عليارى آمده است.
تصحيح كتاب توسط محمدهادى يوسفى غروى (جلد اول)، سيد هدايةالله مسترحمى جرقويى (جلد دوم تا پنجم) و جعفر حائرى (جلد ششم) انجام گرفته است.
ساختار
آيت‌الله مرعشى نجفى كتاب را پنج جلد دانسته كه سه مجلد از كتاب، شرح مزجى «زبدة المقال» بروجردى و دو مجلد از آن در شرح «منتهى الآمال في تتميم زبدة المقال» (منظومه‌اى از شارح) است. بروجردى در زبدة المقال، متأخرين و مجاهيل را ذكر نكرده كه شارح با اين دو جلد كتاب وى را كامل كرده است.[۱]
اما نسخه حاضر در هفت جلد و 28 باب و يك خاتمه تنظيم شده است. در جلد اول، ابتدا مقاله آيت‌الله مرعشى نجفى در شرح حال مؤلف آمده است. پس از آن مقدمه 328 صفحه‌اى كتاب به مباحث كلى دانش رجال اختصاص يافته است. در ادامه باب اول در ضمن 23 فصل به حرف الف اختصاص يافته و تمامى جلد اول و بخشى از جلد دوم را پوشش داده است. ابواب ديگر نيز در ضمن فصولى تا حرف ياء در ادامه كتاب آمده است. خاتمه كتاب نيز در چهار مبحث مشتمل بر فصولى مطرح شده است.
گزارش محتوا
شهرت عمده بروجردى به دليل سرودن منظومه‌اى است در 1313 (1330) بيت در علم رجال به نام زبدة المقال (نخبة المقال) كه از دقت و ايجاز و فصاحت برخوردار است. محدث قمى تاريخ درگذشت عالمان مشهور را از اين كتاب نقل كرده است. اين منظومه در 1260 سروده و در 1313ق همراه رساله‌اى ديگر به نام «المستطرفات في النسب و الألقاب و الكنى» به نثر چاپ شده است. مولى على عليارى تبريزى (متوفى 1327ق) منظومه‌اى با نام «منتهى الآمال في تتميم زبدة المقال» در تكميل آن سروده و سپس هر دو منظومه را با عنوان «بهجة الآمال» شرح كرده است.[۲]
در ابتداى كتاب در مقاله «غاية الآمال في ترجمة صاحب بهجة الآمال» به‌تفصيل زندگى علمى نويسنده مورد بررسى قرار گرفته است. اين مقاله مشتمل بر نام، ميلاد، مشايخ، شاگردان، تصوير اجازه‌نامه‌ها، وفات و مدفن نويسنده است.[۳]
در مقدمه كتاب، مباحث كلى علم رجال مورد بررسى قرار گرفته است. تعريف و موضوع علم رجال و نياز به اين علم، وجه اعتبار قول اهل رجال، كيفيت نگارش كتب رجالى و ترتيب آنها، معرفى فرقه‌هاى باطله، اصحاب اجماع و راويانى كه نام آنها فراوان در روايات ذكر شده، از جمله مباحث مطرح‌شده در اين مقدمه است.[۴]
نويسنده در فصل اول از باب اول كتاب، چهار شخصيت كه نام آنها با «آدم» شروع شده را مورد بررسى قرار داده: آدم بن اسحق اشعرى قمى، آدم بن حسين نخاس كوفى، آدم بن متوكل بياع اللؤلؤ و آدم بن محمد قلانسى. در فصل دوم و سوم به ترتيب، 6 و 38 راوى كه با «ابان» و «ابراهيم» شروع شده را ذكر كرده است. در فصل چهارم و پنجم براى «اجلح» و «احكم» تنها دو شخصيت اجلح بن عبدالله ابوحجيه كندى و احكم بن بشار مروزى را يافته است. در فصل ششم براى «احمد» به نام 89 راوى اشاره كرده است. به همين ترتيب در ديگر فصول از اين باب و ابواب ديگر اسامى روات را ذكر كرده و شرح حال آنها را از منابع رجالى گردآورى نموده است.
خاتمه كتاب نيز در چهار مباحث مطرح شده است. در مبحث اول، اسامى با كنيه، لقب و نسب در پنج فصل مطرح شده است. در فصل پنجم اسامى بانوانى كه روايت يا كلامى از آنان وجود دارد، ذكر شده است. اولين اين بانوان فاطمه(س) دختر مكرم رسول‌الله(ص) است. نويسنده، كلام ايشان را حجت دانسته كه با غير آن مقايسه نمى‌شود؛ چراكه ايشان به اعتراف مخالفين، سيده زنان عالم است كه احاديث آن حضرت متواتر بوده و در كتب اهل سنت فراوان ذكر شده است.[۵]
در فصل دوم از خاتمه، القاب و كنيه و تاريخ ولادت معصومين(ع) ذكر شده است. پس از آن راويانى كه توسط ائمه(ع) مورد مدح و يا ذم قرار گرفته‌اند با ذكر مستند آن نام برده شده‌اند.[۶]در فصل آخر خاتمه نيز طرق و اسناد شيخ طوسى به كتب و آثار راويان در دو كتاب مهم «تهذيب الأحكام» و «الاستبصار» و طرق شيخ صدوق در كتاب «من‌لايحضره‌الفقيه» ذكر شده است.[۷]
وضعيت كتاب
فرزند شارح، محمدحسين عليارى، كتاب حاضر را با نام «مختصر المقال» تلخيص كرده است. سيد شهاب‌الدين مرعشى نجفى نيز تعليقه‌اى به نام «منية الرجال» بر زبدة المقال (نخبة المقال) نوشته است.[۸]
فهرست مطالب هر جلد در انتهاى آن ذكر شده است. در بين جلدهاى كتاب تنها در جلدهاى دوم و سوم آدرس منابع در پاورقى‌هاى كتاب ذكر شده است.
پانویس
- ↑ ر.ك: مرعشى نجفى، شهاب‌الدين، ج1، صفحه ق
- ↑ طارمى، حسن، ج3، ص254
- ↑ ر.ك: ترجمه مؤلف، ج1، صفحات ب - ش
- ↑ مقدمه، ج1، ص328-1
- ↑ ر.ک: متن كتاب، ج7، ص559
- ↑ همان، ص658-591
- ↑ همان، ص700-683
- ↑ ر.ك: طارمى، حسن، ج3، ص254
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. طارمى، حسن، دانشنامه جهان اسلام، زير نظر غلامعلى حداد عادل، تهران، بنياد دائرةالمعارف اسلامى، 1378.
پیوندها
مطالعه کتاب بهجة الآمال في شرح زبدة المقال در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور