بحوث في الملل و النحل
| نام کتاب | بحوث في الملل و النحل |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | دراسه موضوعیه مقارنه المذاهب الاسلامی |
| پدیدآورندگان | سبحانی تبریزی، جعفر (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 236 /س2ب3 1377 |
| موضوع | اسلام - فرقه‌ها |
| ناشر | مؤسسة الإمام الصادق(علیه‌السلام) |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1427 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE3744AUTOMATIONCODE |
بحوث في الملل و النحل تأليف فقيه محقق آیت‌الله سبحانى است كه به زبان عربى جهت بيان آراء و عقائد فرق اسلامى تأليف شده است.
ساختار و محتوا
آشنايى اجمالى با علم ملل و نحل:
در تأليفات اسلامى، كتابهاى زيادى در اين زمينه نوشته شده است من جمله الفصل في الملل و النحل تأليف على بن خرّم مظاهرى، ملل و نحل شهرستانى، الفرق الاسلاميه کرمانى و...، الملّة در لغت به معنى طريقه و النّحلة به معنى دعوى است و در اين علم منظور از اين دو كلمه علم به راه‌هايى است كه عقايد را بيان مى‌كند خواه باطل باشند يا حقّ لذا رابطۀ زيادى بين اين علم و علم كلام وجود دارد، درست است كه مؤلفين ملل و نحل زحمتهاى زيادى كشيده‌اند لكن به صورت مطلق نمى‌توان به اين كتب اعتماد كرد ضبط تاريخ امرى مشكل است امّا تبيين واقعى عقايد و مذاهب امت‌ها امر مشكل‌تر است چرا كه گردآورنده عقايد راسخ در ذهن اقوام و تفكر دينى آنها، بايد شجاعت علمى و ادبى داشته باشد تا بتواند عقايد را منعكس بسازد و در مقابل خداوند، وجدان، تاريخ و نسلهاى قبلى و بعد جوابگو باشد.
روش تدوين مطالب: مولّف در جمع‌آورى عقايد، هرگونه هوا و مصالح شخصى و عواطف دينى و تعصبات باطل و هرگونه تساهل در ضبط عقايد و مذاهب را كنار گذاشته و از كتب غير قابل اعتماد استفاده نكرده، مخصوصا كتابهايى كه دشمنان يك قوم در مورد آنها نوشته‌اند. ايشان هيچ مطلبى را در مورد مذهبى يا شخصى ننوشته‌اند مگر اينكه با دقت كافى مصادر آن را پيدا كرده و به كتبى مراجعه كرده‌اند كه توسط بزرگان و علماى آنها نگاشته‌اند، مؤلف با عنايت خاصّى عقايد امت‌ها را تحليل و نقد مى‌كنند لذا اين كتاب علاوه بر بيان عقايد، اثرى كلامى در بيان زندگى و حالات بزرگان فرق است.
ايشان پس از بيان علت تفرق امت اسلام بعد رسول اكرم صلى‌اللّه‌عليه‌وآله‌و‌سلم به هفتاد و سه فرقه و علت شروع اختلاف در عصر رسالت، ده فرقه از امم اسلامى را به ترتيب زير،ذكر مى‌كنند:
1.اهل حديث و حنابله كه امروزه سلفيه ناميده مى‌شوند 2.اشاعره 3.مرجئه جهميه، كراميه و ظاهريه 4.قدريّه 5.ماتريديه 6.معتزله 7.وهابيه 8.خوارج 9.زيديه و اسماعيليه كه تحت اين عنوان از باطنيه هم بحث مى‌شود 10.شيعه اماميه اثنی‌عشر يه
ايشان در معرفى فرقه‌ها، زندگى‌نامه، نسب، اسلوب فكرى مؤسس مذهب، تاريخچه مناظرات كلام بزرگان، عقائد خاص را بازگو كرده سپس به صورت جزئى آنها را نقد و تحليل مى‌كنند
مثلا در فرقه اشعرى، بحث استدلالى بر وجود صانع، صفات ذاتيه، اعاده معدوم، صفات قديمه، افعال عباد، رؤيت خداوند متعال، كلام خدا و...ذكر و بررسى شده است و در ادامه تفاوت اين فرقه با فرقه‌هاى ديگر و زندگى‌نامه بزرگان و آثارشان و جماعت اشاعره و طبقاتشان را متذكر مى‌شوند.
جلد آخر خلاصه هشت جلد قبل است كه مصنف جهت ايجاز و سهل الوصول بودن براى نسل حاضر فقط اصول عقائد را متذكر شده و متعرض فروعات نشده‌اند.
مرورى اجمالى بر برخى از عقائد شيعه كه در جلد ششم به آن پرداخته شده است
- وجوب نصب امام برخداوند
- عصمت امام
- امام منتظر(عج)
- تقيه
- بداء
- رجعت
- متعه نكاح
- متعه حج
- مسح پاها در وضو
- سجده بر زمين
- عدالت صحابه
- جهانى بودن و خاتميت رسالت نبى اكرم(ص)
نويسنده با بيان تاريخچه مختصرى از فرق مختلف تشيع، تاريخ ايجاد آنها را متصل به زمان نبى اكرم(ص) نمى داند. منشأ اين فرق با مذهب تشيع هيچگونه اتصالى ندارد؛ چرا كه مذهب حقه از مصادر تشريع حقيقى اسلام يعنى كتاب خدا و سنت نبوى وخطب امام على وكلمات أئمه اطهارعليهم‌السلام كه صادره از نبى اكرم(ص) است، اخذ شده است. وى در ادامه عنصر مقوم تشيع را اعتقاد به نص پيامبر(ص) بر وصايت علی عليه‌السلام و مرجعيت ائمه پس از كتاب الهى دانسته و باقى اصول را مختص به شيعه نمى داند.
از منابع غنى مكتب تشيع، نامه‌ها و يا تأييدهايى است كه در آنها اسلام واقعى از زبان أئمه اطهار عليهم‌السلام معرفى شده است. يكى از اين ذخائر نامه امام رضا عليه‌السلام به مأمون است كه در آن در پاسخ به درخواست او به اختصار اسلام ناب را تشريح نموده است. عرضه اعتقادات عبدالعظيم حسنى بر امام هادی عليه‌السلام نيز از ديگرمنابع است. مشايخ بزرگ شيعه نيز نوشته‌هاى مشهورى در بيان اعتقادات و معارف شيعه دارند كه تعدادى از آنها در اين مجال آمده است. از آن جمله است: رساله شيخ صدوق، رساله جمل العلم و العمل سيد مرتضى، رساله عقائد جعفريه شيخ طوسى و چند رساله ديگر.
اولين مسأله‌اى كه درباره آن بحث شده است اتفاقى بودن اعتقاد وجوب نصب امام است كه بجز فرقه‌اى از خوارج باقى فرق اسلامى برآن متفقند. اختلاف در كسى است كه اين امر بر او واجب است. تبيين معناى " وجوب " نصب بر خداوند در ادامه اين فصل آمده است. برخلاف اين مسأله "عصمت امام " مورد اتفاق فرق اسلامى نبوده كه در ادامه به آن پرداخته شده است.
در مسأله "امام منتظر " پس از تبيين بحث، به كتابهاى مفيدى در اين زمينه ارجاع مى دهد.بررسى روايات شيعه و سنى درباره سيد حسنى نيز از مباحث اين عنوان است.
تقيه از مباحثى است كه به شيوه روشمند مفهوم، غايت، دلائل قرآنى و روايى و حدود آنرا به تفصيل بيان كرده و با استناد به منابع اهل سنت آنرا از اصول اسلامى مى شمارد. پس از اين به دو مبحث مهم بداء و رجعت پرداخته و ديدگاه اماميه را در اين موارد بيان مى‌كند.
متعه نكاح و حج از مسائلى اسلامى است كه علماى اهل سنت حكم به تحريم آن مى‌دهند. نويسنده در اثبات شرعيت آنها به آيات قرآن كريم و تفاسير آنها اشاره كرده و ديدگاه تعدادى از صحابه را در انكار تحريم متعه نكاح مى‌آورد.
ديدگاه فقهى اماميه در قضيه سجده در عبادات آن است كه در صورت امكان بايد بر زمين سجده نمود و در مرحله بعد جواز سجده بر گياه نيز صادر شده است. نكته جالب اين كه مسئله با استفاده از منابع اهل سنت بررسى شده است. در آخر اين بحث نيز فلسفه سجده بر تربت ائمه اطهار عليهم‌السلام بيان و چند كتاب معرفى شده است.
عدالت صحابه بخش ديگرى است كه از مهمترين مطالب آن است كه صحابه از لحاظ درجه و رتبه ايمانى از شدت و ضعف برخوردار بوده و در يك مقام نبوده‌اند. درجات ده‌گانه‌اى از آيات قرآن كريم استخراج شده است كه در پاسخ به شبهات اين موضوع قابل استفاده است.
نصوص متعددى بر خاتميت رسول مكرم اسلام(ص) وجود دارد كه در يكى از مسائل ذكر شده است. سؤالات و شبهات مهمى حول خاتميت مطرح است كه به آنها پاسخ داده شده است.
نسخه‌شناسى
اثر حاضر پيش از اين توسط انتشارات جامعه مدرسين به چاپ رسيده است در سال 1427 ه توسط موسسه امام صادق عليه‌السلام قم در نه جلد چاپ شده
در آخر كتاب فهرست موضوعات و مصادر براساس حروف الفبا،ذكر نويسنده و مركز نشر آن آمده است، مطالب ايشان مأخوذ از صد و نه منبع مى‌باشد.در تعليقه به آدرس آيات روايات و مصادرى كه از آنها مطلبى نقل شده اشاره شده است.
پیوندها
مطالعه کتاب بحوث في الملل و النحل در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور