المقفی الكبير
| نام کتاب | المقفی الکبیر |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | کتاب المقفی الکبیر
التاریخ الکبیر المقفی فی تراجم اهل مصر و الواردین الیها تاریخ المقریزی |
| پدیدآورندگان | مقریزی، احمد بن علی (نويسنده)
یعلاوی، محمد (محقق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | DT 76 /م7م7 |
| موضوع | مصر - سرگذشت نامه |
| ناشر | دار الغرب الإسلامي |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1427 هـ.ق یا 2006 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE11287AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
المقفى الكبير، به زبان عربى، اثر احمد بن على مقريزى، با تحقيق محمد يغلاوى، كتابى است دربردارنده شرح حال و زندگى‌نامه علما، مشاهير و دانشمندانى كه در مصر متولد شده‌اند و يا به اين سرزمين مهاجرت كرده و در آنجا، رحل اقامت افكنده‌اند.[۱]
نام كامل كتاب، «المقفى الكبير في تراجم أهل مصر و الوافدين عليها» بوده.[۲]و «التاريخ الكبير المقفى في تاريخ أهل مصر و الواردين عليها» نيز خوانده شده است.[۳]
اثر حاضر، به‌منظور بررسى حيات علمى و شناخت اوضاع اجتماعى و سياسى در دوره مماليك بحرى، از اهميت و ارزش فراوان و ويژه‌اى برخوردار است. هرچند مقريزى در اواخر اين دوره متولد شده است، ولى به بررسى زندگى‌نامه‌هاى بزرگان مصر از ابتداى دوره اسلامى پرداخته است و به لحاظ زمانى، به دوران مماليك بحرى نزديك بوده و منبع قابل اطمينانى است.[۴]
ساختار
جلد اول كتاب با دو مقدمه از محقق آغاز و اسامى افراد، به ترتيب حروف الفبا، در هشت جلد، ارائه شده است.
در ابتداى هريك از مجلدات كتاب، مقدمه‌اى از محقق وجود دارد كه در آن، توضيحات مختصرى پيرامون آن جلد، ارائه شده است.
نويسنده در چينش افراد، نام اصلى آن‌ها را مد نظر قرار داده و سپس به كنيه، لقب و نام معروف افراد پرداخته است.
گويا اصل كتاب در 16 جلد سامان يافته و خود مقريزى گفته است كه اگر مى‌خواست، مى‌توانست آن را به 80 مجلد برساند. در واقع اثر حاضر، معجم مشاهير مصر پيش از اسلام و بعد از آن، تا زمان نويسنده است. مقريزى در «إمتاع الأسماع» به اين كتاب اشاره كرده است.[۵]
گزارش محتوا
در مقدمات محقق، ابتدا اطلاعاتى پيرامون نسخ كتاب ارائه گرديده و سپس، شرح حال مختصرى از مقريزى ذكر شده و توضيحات كوتاهى پيرامون مجلدات كتاب، داده شده است.[۶]
تدوين كتاب بر اساس ترتيب حروف است و نه بر اساس دوره زمانى و اين از معايب اين اثر است؛ زيرا براى دسترسى به مشاهير يك دوره، ناگزير از مراجعه به تمام مجلدات مى‌باشيم. بااين‌وجود، چون در كنار نام هر فرد، سال وفات او در عنوان ذكر شده است، كار كمى ساده‌تر مى‌شود.[۷]
اين اثر در شناختن مشاهير و عالمانى كه پيشينه بردگى داشتند، كمك شايانى نموده است. از يك‌سو حضور مقريزى در دربار سلاطين مملوكى و ارتباط به طبقه حاكم و دانشمندانى كه به دربار، آمدوشد داشتند، او را در تدوين اين اثر يارى نموده است و از سوى ديگر، دسترسى او به زندگى نامه‌هاى بردگان بحرى از طريق اقوال و نوشته‌ها را آسان‌تر نموده است.[۸]
اين اثر، در نگارش بخش‌هايى نظير خاستگاه بردگان و خواجگان، خدمات فرهنگى - اجتماعى، مانند: تأسيس مدارس و مساجد، استنساخ كتب و همچنين مهارت برخى از بردگان در فنون جنگاورى، اطلاعات قابل توجهى در اختيار ما نهاده است.[۹]
اولين فرد معرفى‌شده در كتاب، ابراهيم خليل(ع).[۱۰]و آخرين نفر، جمال‌الدين مهلبى است.[۱۱]
از ديگر افراد مذكور در كتاب، مى‌توان از افراد زير نام برد: جمال‌الدين ابراهيم بن احمد بن مغربى.[۱۲]؛ ابراهيم بن محمد بن ازهر مرندى.[۱۳]؛ ابوبكر احمد بن ابراهيم بن حسن.[۱۴]؛ احمد بن حسين بن على بن محمد شكران.[۱۵]؛ ابوجعفر احمد بن على مقرى قيروانى.[۱۶]؛ ابونصر احمد بن يوسف.[۱۷]و...
وضعيت كتاب
در پايان هريك از جلدهاى اول تا هفتم، فهرست تراجم و مراجع همان جلد ذكر شده و جلد هشتم كلا به فهارس عامه، مشتمل بر موارد زير اختصاص داده شده است:
- فهرست همه تراجم؛
- فهرست مختصر اعلام (با القاب و كنيه‌ها و انساب)؛
- فهرست نساء؛
- فهرست مكان‌ها؛
- فهرست فوايد (مصطلحات، لغت و حضاره)؛
- فهرست كتب مذكور در متن؛
- فهرست شعر؛
- فهرست تراجم مفقود؛
- فهرست برخى از مصادر مقريزى؛
- فهرست مراجع.
پانويس
- ↑ ر.ك: گلستان، منصوره، 1390، ص10
- ↑ ر.ك: ضيايى، على‌اكبر، 1371، ص121
- ↑ ر.ك: غلامى دهقى، على، 1382، ص113
- ↑ ر.ك: گلستان، منصوره، 1390، ص10
- ↑ غلامى دهقى، على، 1382، ص113-114
- ↑ مقدمه، ج1، ص5-12
- ↑ ر.ك: گلستان، منصوره، 1390، ص10
- ↑ همان
- ↑ همان
- ↑ متن كتاب، ج1، ص13
- ↑ همان، ج7، ص283
- ↑ همان، ج1، ص25
- ↑ همان، ص178
- ↑ همان، ص208
- ↑ همان، ص232
- ↑ همان، ص330
- ↑ همان، ص464
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. ضيايى، على‌اكبر، «تحليلى درباره منابع قرامطه»، پايگاه مجلات تخصصى نور، مجله: كيهان انديشه، شماره 41، فروردين و ارديبهشت 1371، (8 صفحه، از 120 تا 127)، به آدرس:
http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/25975.
3. گلستان، منصوره، «اوضاع اجتماعى و سياسى بردگان در دوره مماليك بحرى (784- 648ق)»، پايان‌نامه كارشناسى ارشد تاريخ و تمدن ملل اسلامى، دانشكده علوم و تحقيقات اسلامى، گروه تاريخ و تمدن ملل اسلامى، شهريور 1390، برگرفته از سايت: http://idochp2.irandoc.ac.ir/FulltextManager/fulltext15/th/178/178289.pdf.
4. غلامى دهقى، على، «شناخت شخصيت و آثار تقى‌الدين مقريزى ()766-845ق»، مجله: تاريخ اسلام در آينه پژوهش، پيش‌شماره 4، زمستان 1382 (34 صفحه، از 99 تا 132)، به آدرس:
http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/92824.