آینه دانشوران
| نام کتاب | آینه دانشوران |
|---|---|
| نام‌های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | ریحان، علیرضا (نويسنده)
باقری بیدهندی، ناصر (مقدمه و تعلیق) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | BP 55/2 /ر9آ9 |
| موضوع | سرگذشت نامه و کتابشناسی
مجتهدان و علما - سرگذشت نامه |
| ناشر | کتابخانه عمومی آیت‌الله‌مرعشی نجفی(ره) |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1372 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE11612AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«آيينه‌ى دانشوران» اثر سيد عليرضا ريحان يزدى، دايرةالمعارف گونه‌اى است به زبان فارسى، حاوى بيوگرافى علماى يزد و معاصران نويسنده در قم و تاريخ تاسيس حوزه.
انگيزه نويسنده از نگارش اين اثر، ارائه شرح حالى مختصر از مدرسين و محصلين حوزه علميه بوده تا بدين وسيله نام و ياد ايشان ثبت گرديده و از آفت به فراموشى سپرده‌شدن مصون بماند. مؤلف همچنين به جهت نقصى كه در آثار نگاشته شده توسط تاريخ‌نگاران مى‌ديده، دست به كار نگارش اين اثر شده است. وى اين نقص را طفره رفتن مورخان از نقل حقايق تاريخى‌اى مى‌داند كه به نفع و صلاح آنان نبوده است.
نگارش كتاب از سال1350ق آغاز و در سال 1354ق پايان يافته است. هر چند مؤلف به مرور آن را تكميل نموده است.
ساختار
كتاب مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم نويسنده و پنج چهره (فصل) و هر چهره داراى تذييل‌هايى است كه برخى كوتاه و برخى بسيار بلند است. از اين رو تذييل‌هاى بلند كتاب كه برخى بيش از صد صفحه است در انتهاى كتاب آمده و تذييل‌هاى كوتاه ذيل متن كتاب درج گرديده است.
كتاب حاوى ذيل‌هاى متعدد و متضمن اطلاعات وسيعى درباره دانشمندان و بزرگان يزد است.
گزارش محتوا
اين كتاب به خصوص در باب علماى روحانى شهر يزد و نواحى اطراف آن حاوى اطلاعات گرانبهايى است كه در منابع ديگر كمتر به چشم مى‌خورد. مؤلف مقارن با تاسيس مدرسه فيضيه به همت شيخ عبدالكريم حائرى يزدى به قم رفت و در آنجا سكنا گزيد و ضمن استفاده از محضر آن عالم بزرگ، به تدوين زندگى‌نامه و گزارش احوال و اشعار علماى يزدى و غير يزدى ساكن قم و ديگر طلبه‌هاى فاضل آنجا پرداخت.
كتاب در چاپ اول (209صفحه) مشتمل است بر پنج چهره (فصل). مؤلف در چاپ دوم به شرح و بسط سه چهره اول پرداخته و تكميل چهره چهارم و پنجم را به چاپ سوم، كه توفيق نشر آن را نيافت محول كرده است. چند سال پس از درگذشت مؤلف، چاپ سوم آن با تلفيق مطالب چاپ اول و دوم و اطلاعات و تصحيحات جديد به كوشش ناصر باقرى بيدهندى در 950 صفحه انتشار يافت.
چهره اول كتاب با شرح حال موسس حوزه قم، آيت‌الله شيخ عبدالكريم حائرى يزدى آغاز شده است. در اين فصل، درباره اقدامات خيريه ايشان در قم، اصول تعليم و تعلم محصلين قديم در دوران معاصر، تعطيلات مدارس علميه، ممرّ معاش طلاب، مباشرين شهريه طلاب، معرفى اساتيد فقه و اصول معروف قم و توصيف جلسات درس ايشان، معرفى اساتيد و مجالس تدريس تفسير و معقول در حوزه قم مطالبى نوشته شده است.
از جمله عالمانى كه در چهره دوم به بيان شرح حال آن‌ها پرداخته شده، مى‌توان از آقا مير سيد على مدرس بزرگ، آقا سيد يحيى، شيخ فضل‌الله نورى، مير سيد محمد اصفهانى فشاركى و... نام برد.
در چهره سوم، به بيان شرح حال دانشمندانى كه پيش از ورود موسس حوزه علميه قم، از ساير شهرها به شهر قم وارد شده و يا زادگاه ايشان همين شهر بوده، پرداخته شده و از شخصيت‌هايى چون حاج ميرزا جواد ملكى تبريزى، شيخ ابوالقاسم قمى، ميرزا محمد فيض قمى، آقا محمد كبير، سيد فخرالدين قمى و سيد على شبّر سخن به ميان آمده است.
چهره چهارم به يادكرد عالمان و اساتيدى چون سيد صدرالدين محمدعلى الموسوى، سيد محمدتقى خوانسارى، سيد محمد حجت تبريزى، سيد احمد خوانسارى، شيخ محمدعلى عراقى (اراكى)، سيد شهاب‌الدين مرعشى نجفى، سيد ابوالحسن قزوينى، ميرزا محمدعلى شاه آبادى، سيد روح‌الله خمينى، سيد محمدرضا گلپايگانى، سيد احمد زنجانى و... اختصاص يافته است.
چهره پنجم به يادكرد برخى از دانشجويان (طلاب) و نيز برخى ديگر از اساتيد و دانشمندان حوزه علميه قم اختصاص يافته و از كسانى چون سيد على‌رضا مدرسى، آقا على گلپايگانى صفا، شيخ محمد صدوقى، شيخ غلام‌رضا يزدى، آقا سيد حسين بدلاء، آقا سيد رضا بهاءالدينى و... ياد شده است.
چهره پنجم داراى چهار تذييل است كه در تذييل نخست، مؤلف به بيان شرح حال خود مى‌پردازد و طى آن، خلاصه‌اى از كتاب «شيعه در هند» را كه خود نگاشته، ارائه مى‌كند. همچنين در اين تذييل، مقدمه‌هايى كه مؤلف بر سه كتاب خويش؛ يعنى: «درس انشاء يا علم بيان»، «ترجمه فارسى كتاب بلوهر» و «بازرگانى محمد»، نگاشته، درج گرديده است.
در تذييل شماره دو، به بيان شرح حال مرحوم آيت‌الله بروجردى پرداخته شده و از توجه ويژه ايشان به نشر تعاليم اسلامى در مغرب زمين سخن به ميان آمده است.
در تذييل شماره سه، مؤلف به جريان سفر خود از قم به تهران در 23 دى ماه1314ش اشاره كرده و از عالمانى چون سيد احمد خوانسارى، ميرزا خليل كمره‌اى، شيخ اسماعيل چاپلقى، سيد حسين رسولى محلاتى، سيد محمود طالقانى و...ياد مى‌كند.
نويسنده در تذييل شماره چهار، ابتدا درباره يزد و اطراف آن سخن گفته و سپس به معرفى كتاب «تذكره ميكده»، نوشته ميرزا محمدعلى وامق كه حاوى شرح حال و آثار بيش از پنجاه شاعر معاصر كه در يزد ميزيسته‌اند، مى‌باشد، پرداخته و يادداشت‌هايى را كه خود ضمن مطالعه اين كتاب نوشته درج كرده است. اين تذكره در آن زمان هنوز به چاپ نرسيده بود، بنابراين نقل مندرجات آن به محققان تاريخ و ادب شهر يزد كمك موثرى بوده است. مؤلف قريب به شصت زندگى‌نامه را از تذكره ميكده و احوال پنجاه و پنج سراينده قديم يزد را از بخش دانشمندان جامع مفيدى، كه پس از سال‌ها به همت ايرج افشار تصحيح و منتشر شد و در زمان نگارش آيينه دانشوران كمتر شناخته بود، نقل كرده است.
در آخرين بخش كتاب، با عنوان «ياد بعضى از دانشمندان يزد» شرح احوال عده‌اى ديگر از يزديان دانشمند درج گرديده است. در همين بخش، اطلاعات پراكنده مفيدى درباه تاريخ قرن اخير يزد گردآمده است كه از آن جمله، اطلاعاتى در باب فرمانداران يزد، انعقاد اولين انجمن نظارت در اين شهر، احوال فرخى يزدى و... مى‌باشد.
از جمله ويژگى‌هاى اين كتاب، می‌توان به اين نكته اشاره كرد كه اين اثر، نخستين دائرةالمعارف گونه‌اى است كه پس از تاسيس حوزه علميه قم نگاشته شده و بدين لحاظ مرجع آثار بعدى در اين زمينه است.
همچنين اين كتاب حاوى شرح حال علماى يزد و معاصران نويسنده است و گاه اطلاعات مفيد مربوط به كتاب‌شناسى در اختيار خواننده قرار مى‌دهد و نيز خلاصه برخى از كتاب‌هاى مخطوطه كه توسط مؤلف مورد مطالعه قرار گرفته در آن درج شده است.
وضعيت كتاب
كتاب با مقدمه و تعليقات و اضافات آقاى ناصر باقرى بيدهندى به همراه فهرست‌هاى ذيل منتشر شده است: فهرست كسان، جاى‌ها، كتاب‌ها، نشريات، منابع و مآخذ، پاورقى‌ها و اضافات، تصاوير كتاب و فهرست مطالب.
كتاب همچنين داراى تصاوير متعددى از شخصيت‌هايى است كه در اين اثر از آن‌ها نام برده شده است. اين تصاوير توسط آقاى بيدهندى به كتاب افزوده شده است.
منابع مقاله
1- مقدمه و متن كتاب.
2- سايت راسخون،1388/9/8.
3- آل داود، سيد على، فرهنگ آثار ايرانى- اسلامى، ج1، ص110.