طبقات الشافعية (ابن كثير)
| نام کتاب | طبقات الشافعیة |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | منصور، عبدالحفیظ (مصحح)
ابن‌کثیر، اسماعیل بن عمر (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 150 /الف2ط2 |
| موضوع | شافعیه - سرگذشت نامه
فقیهان اهل سنت - سرگذشت نامه |
| ناشر | دار المدار الإسلامي |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 2004 م |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE11598AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
طبقات الشافعية اثر ابن كثير، عمادالدين ابوالفداء اسماعيل بن عمر بن كثير قرشى، معرفى محدثان و شخصيت‌هاى شافعى مذهب است كه هم‌زمان با امام شافعى و يا پس از وى مى‌زيسته‌اند و از وى بلاواسطه يا با واسطه، روايت نقل كرده‌اند.
كتاب به زبان عربى و در نيمه اول قرن هشتم هجرى نوشته شده است.
ساختار
كتاب در دو جلد تنظيم شده و داراى مقدمه‌اى به قلم محقق و مقدمه‌اى به خامه مؤلف و مترتب بر يازده طبقه است كه طبقات سوم به بعد، هر يك خود مشتمل بر مراتبى است.
گزارش محتوا
طبقات‌نگارى يكى از اصيل‌ترين انواع و شعب تاريخ‌نگارى مسلمانان به شمار مى‌رود. در اين علم، ضمن بيان تاريخ تولد و مرگ راويان و يا حداقل تعيين زمان حيات علمى آنان و نيز مشخص كردن سرزمينى كه در آن به تعليم و تعلم اشتغال داشته‌اند، آن‌ها را دسته‌بندى نموده و تشخيص امكان برقرارى رابطه شاگردى و استادى را در سلسله سند فراهم مى‌آورند. «طبقات» در حقيقت حلقه مكمل زنجيره «اِسناد» و «رجال» است كه بدون آن، فايده آن دو به طور كامل به دست نمى‌آيد. روشن است كه بستر پيدايش و يا لااقل بستر رشد اين رشته، سيره و سنت نبوى بود كه دانشمندان اسلامى را در قرون اوليه واداشت تا با هدف حفظ احاديث نبوى و جلوگيرى از تحريف و جعل، به ايجاد و تكميل آن بپردازند؛ هرچند بعدها صاحبان علوم ديگر همانند كلام، فقه، طب و... و البته نه با نظم و انضباط طبقات‌نگارى محدّثين، به روش‌هاى گوناگون در علوم خود از آن بهره گرفته و مطالبى را به رشته تحرير در آوردند.
ابن كثير در مقدمه كتاب كه مشتمل بر چند فصل و يك باب است، به معرفى ابوعبدالله محمد بن ادريس شافعى يا همان امام شافعى پرداخته و از مولد و موطن وى و نيز سفرهاى علمى او و همچنين ولايتش بر سرزمين نجران سخن گفته و به معرفى مشايخ وى در قرائت، حديث و فقه و فضائل و مناقب وى از زبان ديگران، اوصاف اخلاقى و نيز سيماى ظاهرى او به همراه برخى احكام فقهى كه در آن‌ها شافعى نظرى مغاير با نظرات ساير ائمه فقهى اهل سنت دارد، مى‌پردازد.
مؤلف پس از ذكر نام شخصيت مورد نظر، ذيل طبقه‌اى كه بدان تعلق دارد، به زمان ولادت وى، شرح حال مختصرى از او و نيز به كلمات ساير علما در مورد وى اشاره كرده است. همچنين از كسانى كه وى از ايشان حديث شنيده و نيز كسانى كه از فرد مورد نظر حديث استماع كرده‌اند، نام برده و به آثار نگارش يافته توسط وى و احيانا نمونه‌اى از اشعار او و... نيز اشاره كرده است.
در طبقه نخست، كسانى كه بلاواسطه از امام شافعى حديث نقل كرده و احيانا جزء اصحاب وى نيز به شمار مى‌روند جاى گرفته‌اند.
در طبقه دوم، آن دسته از كسانى كه امام شافعى را درك نكرده و با يك واسطه از شافعى حديث نقل مى‌كنند قرار داده شده‌اند. اين طبقه شخصيت‌هاى معاصر با امام شافعى تا سال سيصد هجرى را در برمى‌گيرد.
رجال طبقه سوم در دو مرتبه دسته‌بندى شده‌اند: در مرتبه نخست، رجال بين سال‌هاى301 تا آخر سال 325ق و در مرتبه دوم: رجال بين سال‌هاى 326 تا سال 350ق.
شخصيت‌هاى طبقه چهارم، در دو مرتبه گنجانده و بدين‌گونه معرفى شده‌اند: در مرتبه نخست، رجال بين سال‌هاى 351ق تا سال 370ق و در مرتبه دوم، رجال بين سال‌هاى 371 تا 400ق
شافعيان طبقه پنجم در چهار مرتبه رتبه‌بندى شده‌اند: در مرتبه نخست، رجال بين سال‌هاى 401 تا آخر 410ق. در مرتبه دوم، رجال بين سال‌هاى 411 تا 420ق. در مرتبه سوم، رجال بين سال‌هاى 421 تا آخر 440ق و در مرتبه چهارم، رجال بين سال‌هاى 441 تا 450ق.
رجال شافعى طبقه ششم، در پنج مرتبه دسته بندى شده‌اند: در مرتبه نخست، رجال بين سال‌هاى 451 تا 461ق. در مرتبه دوم، رجال بين سال‌هاى 461 تا 470ق. در مرتبه سوم، رجال بين سال‌هاى 471 تا 480ق. در مرتبه چهارم، رجال بين سال‌هاى 481 تا آخر سال490ق و در مرتبه پنجم، رجال بين سال‌هاى 491 تا اول 500ق.
رجال شافعى طبقه هفتم نيز در پنج مرتبه دسته‌بندى شده‌اند: در مرتبه اول، رجال بين سال‌هاى 501 تا آخر 510ق. در مرتبه دوم، رجال بين سال هاى 511 تا آخر520ق. در مرتبه سوم، رجال بين سال‌هاى521 تا آخر 530ق. در مرتبه چهارم، رجال بين سال‌هاى 531 تا آخر540ق و در مرتبه پنجم، رجال بين سال‌هاى 541 تا آخر 550ق.
رجال طبقه هشتم نيز در پنج مرتبه رتبه‌بندى شده‌اند: در مرتبه اول، رجال بين سال‌هاى 551 تا آخر 560ق. در مرتبه دوم، رجال بين سال‌هاى 561 تا آخر 570ق. در مرتبه سوم، رجال بين سال‌هاى 571 تا آخر 580ق. در مرتبه چهارم، رجال بين سال‌هاى 581 تا آخر 590ق و در مرتبه پنجم، رجال بين سال‌هاى 591 تا آخر 600ق.
رجال شافعى طبقه نهم نيز در پنج مرتبه رتبه‌بندى شده‌اند: در مرتبه اول، رجال بين سال‌هاى 601 تا آخر610ق. در مرتبه دوم، رجال بين سال‌هاى 611 تا آخر 620ق. در مرتبه سوم، رجال بين سال‌هاى 621 تا آخر 630ق. در مرتبه چهارم، رجال بين سال‌هاى 631 تا آخر640ق و در مرتبه پنجم، رجال بين سال‌هاى 641 تا آخر 650ق.
رجال طبقه دهم نيز در پنج مرتبه قرار گنجانده شده‌اند: در مرتبه اول، رجال بين سال‌هاى 651 تا آخر 660ق. در مرتبه دوم، رجال بين سال‌هاى 661 تا آخر 670ق. در مرتبه سوم، رجال بين سال‌هاى 671 تا آخر 680ق. در مرتبه چهارم، رجال بين سال‌هاى 681 تا آخر 690ق و در مرتبه پنجم، رجال بين سال‌هاى 691 تا آخر700ق
رجال طبقه يازدهم نيز در يك مرتبه بين سال‌هاى 700 تا 705ق گنجانده شده‌اند.
لازم به ذكر است تعبير «رجال» كه در گزارش فوق بدان اشاره شد، رجال به معناى اصطلاحى كلمه است؛ بنابراين شامل برخى شخصيت‌هاى شافعى كه «زن» بوده‌اند نيز مى‌شود.
وضعيت كتاب
كتاب مشتمل بر پاورقى‌هايى به قلم محقق، آقاى عبدالحفيظ منصور و فهرست الفبايى كنيه‌ها، انساب و القاب و نيز فهرست منابع و مآخذ و فهرست‌هاى عمومى ذيل مى‌باشد:
فهرست آيات، احاديث، افرادى كه شرح حال آن‌ها در كتاب بيان شده است، فهرست قافيه اشعار، كتاب‌ها، مكان‌ها و فهرست مطالب.
منابع مقاله
1- رحيم‌لو، يوسف، دايرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج4.
2- صفرى فروشانى، نعمت الله، پيشينه طبقات نگارى در ميان مسلمانان، كتاب ماه دين، ارديبهشت1381، ش55.
3- همان، فصلى در تاريخ‌نگارى اسلامى؛ طبقات، فصلنامه تاريخ اسلام، ش4.
4- مقدمه و متن كتاب.