اللآلي المصنوعة في الأحاديث الموضوعة
| نام کتاب | اللآلي المصنوعة في الأحاديث الموضوعة |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | عویضه، صلاح محمد (معلق)
سیوطی، عبدالرحمن بن ابی‌‌بکر (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 124/5 /س9ل2 |
| موضوع | احادیث اهل سنت - قرن 9ق. |
| ناشر | دار الکتب العلمية، منشورات محمد علي بيضون |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1417 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | 29734 |
معرفى اجمالى
«اللآلي المصنوعة في الأحاديث الموضوعة»، اثر جلال‌الدين عبدالرحمان سيوطى (قاهره 849-911ق،) است كه آن را در دو جلد به زبان عربى نوشته و در آن برخى از احاديثى را كه ادعا شده مجعول است، سنجيده و شناسانده است.
ابوعبدالرحمن صلاح بن محمد بن عويضه، بر اثر حاضر تعليقه نوشته و رواياتش را منبع‌يابى كرده و نام و نشان آياتش را مشخص ساخته است. متأسفانه كتاب حاضر بر اساس نسخه‌هاى خطى تصحيح نشده و به همين جهت خطاهايى به آن راه يافته است.
ساختار
كتاب حاضر از مقدمه محقق، شرح حال نويسنده، مقدمه نويسنده و متن اصلى (شامل 33 فصل) تشكيل شده است.
گزارش محتوا
هرچند درباره محتواى اين اثر مفصل و سودمند، گفتنى‌ها فراوان است، ولى به جهت ضيق مجال به بيان چند نكته اكتفا مى‌شود:
1. نويسنده در مقدمه‌اش كه آن را در سال 905ق، نوشته، يادآور شده است: يكى از امور مهم دينى عبارت است از شناساندن احاديث جعلى كه بر حضرت سيدالمرسلين(ص) ساخته و بسته‌اند و درباره همين موضوع حافظ ابوالفرج ابن جوزى كتابى جمع كرده و در آن بسيارى از احاديث ضعيف كه به حدّ وضع نرسيده و بلكه احاديثى را كه حسن و صحيح است به‌عنوان حديث ساختگى آورده است. همان طور كه امامان حافظ مانند ابن الصلاح در كتاب «علوم الحديث» و مانند او يادآور شده‌اند. مدتى بود كه به ذهنم خطور كرده بود كه آن كتاب را پاك‌سازى و انتقاد و تلخيص كنم تا مورد استفاده علاقه‌مندان قرار گيرد تا آنكه از خداى متعال خير طلبيدم و او سينه‌ام را براى آن گشاده ساخت و وسايل راه را برايم فراهم كرد. پس من احاديث را از كتابى مى‌آورم كه او از همان نقل كرده، مانند «تاريخ» خطيب بغدادى و حاكم و «كامل» ابن عدى و «ضعفاء» عقيلى و ابن حيان و ازدى و «افراد» دارقطنى و «حليه» ابونعيم و... همراه با أسانيدشان، البته با حذف اسناد ابن جوزى به آنها و پس از آن، كلام او را مى‌آورم و اگر جاى پى‌نوشتى بود يادآورى مى‌كنم و در آغاز آنچه مى‌افزايم، عبارت «مى‌گويم» و در پايانش تعبير «و خدا داناتر است» را ذكر مى‌كنم... او همچنين در مورد مدت نگارش كتاب چنين نوشته است: «إني كنت شرعت في هذا التأليف في سنة سبع و ثمانمائة و فرغت منه في سنة خمس و سبعين...»؛ يعنى «من نگارش اين كتاب را در سال 807 شروع كردم و در سال 875 به پايان رساندم!...» (مقدمه كتاب، ج1، ص9)، ولى اين مطلب نمى‌تواند درست باشد؛ زيرا افزون بر آنكه فاصله اين دو تاريخ 68 سال مى‌شود و اين مدت براى نگارش يك كتاب، بسيار طولانى و بعيد است، نويسنده خودش در 849 به دنيا آمده؛ پس به نظر مى‌رسد عبارت صحيح اين است: «... في سنة سبعين و ثمانمائة...»؛ يعنى «در سال 870 شروع كردم...».
سپس نويسنده افزوده است: «آنگاه براى من در اين سال؛ يعنى سال 905ق، اين نظر تقويت شد كه پى‌نوشت‌ها را به‌صورت مبسوط دوباره شروع كنم و موضوعات بسيارى را كه از چشم ابن جوزى دور مانده و نياورده به آن اضافه كنم، پس چنان كردم و كتاب از وضعيت قبلى‌اش خارج شد و... (همان، ج1، ص9-10).
2. نويسنده در اين اثر انتقادى به كتاب الموضوعات از آثار ابوالفرج ابن جوزى (510- 597ق) توجه ويژه‌اى داشته و در موارد متعددى به مخالفت با او پرداخته و بسيارى از احاديثى را كه در آن كتاب به‌عنوان جعلى معرفى شده، تصحيح كرده و معتبر شمرده است (ر.ك: متن كتاب، ج1، ص46 و 84 و 271 و...).
3. سيوطى در نقد ديدگاه‌هاى ابن جوزى، شيوه‌هاى مختلفى دارد: گاهى راويانِ حديث و سلسله رجال سند حديثى را كه ابن جوزى تضعيف كرده و متّهم به وضع نموده است، موردِ مطالعه كامل‌تر قرار مى‌دهد و در مقابلِ منقولات و اظهاراتِ ابن جوزى، اقوال بزرگان ديگر را قرار مى‌دهد كه نظر مخالف داشته‌اند و راوى يا راويان آن حديث را توثيق كرده‌اند؛ گاهى بدونِ پرداختن به راويانِ آن طريق، حديث را از طُرُقِ ديگر روايت مى‌كند كه رجال آن طريق، متّهم نيستند؛ گاهى هم به نقل آن حديث از منابع معتبر و جوامع حديثىِ مورد اعتماد اهل سنّت، مثل «صحاح ستّه» مى‌پردازد؛ گاه، راويانى را كه ابن جوزى آنها را متّهم دانسته، به‌عنوانِ راويانِ مورد اعتماد صاحبان صحاح، معرّفى مى‌كند؛ گاهى نيز قضاوت‌هاى ناصحيح و متعصّبانه ابن جوزى را در كنارِ ساير قضاوت‌هاى او در آثار ديگرش قرار مى‌دهد و تناقضات قضاوت‌ها و اظهارات او را آشكار مى‌كند و گاه نيز مرجع و منبعى را كه ابن جوزى تحت تأثير آن بوده است، مورد تحقيق و نقّادى قرار مى‌دهد و اشتباهات، تعارضات و تناقضات آن را آشكار مى‌سازد (ر.ك: مقايسه اجمالى الموضوعات ابن جوزى با اللئالي سيوطى، در نقد احاديث مناقب امام على(ع)، ص94).
4. در باب مقايسه بين عملكرد ابن جوزى در الموضوعات و سيوطى در كتاب حاضر چنين اظهار نظر شده است: بسيارى از قضاوت‌هاى ابن جوزى نسبت به شيعه و على(ع) و آل او، تعصّب‌آلود و عنادآميز و همراه با بى‌مهرى است، امّا سيوطى در غالبِ قضاوت‌هايش، به‌عكس ابن جوزى، جانب انصاف را رعايت مى‌كند و هيچ‌گاه به صرفِ شيعى بودن راوىِ يك حديث، آن حديث را همانند ابن جوزى به موضوع بودن، محكوم نمى‌كند. درعين‌حال، سيوطى هيچ‌گاه جانبِ احتياط را رها نمى‌كند؛ يعنى به‌گونه‌اى به نقّادى مى‌پردازد كه اهل دقّت، به‌خوبى به اصل مطلب پى مى‌برند، ولى اهل تعصّب، نمى‌توانند بهانه‌اى براى ستيز و مخاصمه با او به دست آورند (همان، ص93).
وضعيت كتاب
ابوعبدالرحمن صلاح بن محمد بن عويضة براى كتاب حاضر، فقط فهرست تفصيلى مطالب (متن كتاب، ج1، ص445 و ج2، ص397-398) فراهم كرده و متأسفانه فهارس فنى (آيات، روايات، اعلام، امكنه، اصطلاحات و...) را به فراموشى سپرده است. اين كتاب به‌صورت مستند منتشر شده است و محقق ارجاعاتش را به‌صورت پاورقى آورده است. در اين پاورقى‌ها بيشتر به منبع‌يابى روايات عنايت شده (ر.ك: همان، ج1، ص11، پاورقى 1-4؛ ص56، پاورقى 1 و 2؛ ص11، پاورقى 1 و 2 و...) و گاه نام و نشان آيات مورد استفاده نيز ذكر شده است (ر.ك: همان، ج1، ص50 و ص76، پاورقى 3 و 4؛ ص77، پاورقى 1؛ ج2، ص382، پاورقى 2؛ ص383، پاورقى 2 و...).
آقاى ابوعبدالرحمن صلاح بن محمد بن عويضه، شرح حال مختصر نويسنده را به نقل از مقدمه شيخ عبدالوهاب عبدالطيف بر كتاب «التدريب» و مقدمه شيخ خليل بر كتاب «الدرر»، قبل از مقدمه نويسنده آورده و بر اثر حاضر افزوده است.
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. مقايسه اجمالى الموضوعات ابن جوزى با اللئالي سيوطى (در نقد احاديث مناقب امام على(ع))، مجيد فلاح‌پور، فصلنامه علوم حديث، زمستان 1379، شماره 18، ص68-94.
پیوندها