مقصد الإقبال سلطانیه و مرصد الآمال خاقانیه
| نام کتاب | مقصد الاقبال سلطانیه و مرصد الآمال خاقانیه |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | مایل هروی، نجیب (محقق)
اصیل الدین واعظ، عبدالله بن عبدالرحمن (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | DS 375 /الف6م7* |
| موضوع | زیارتگاههای اسلامی
نثر فارسی - قرن 9ق. هرات - آثار تاریخی هرات - تاریخ |
| ناشر | بنياد فرهنگ ايران |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1351 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE11428AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«مقصد الاقبال و مرصد الآمال خاقانيه»، كتابى است به فارسى نوشته سيد اصيل‌الدين عبدالله واعظ در شرح مزارات دانشمندان و اهل فضل مدفون در شهرهاى قلمرو زبان فارسى در دوره حكومت تيموريان.
اين كتاب در سال 864ق. تصنيف شده است.
ساختار كتاب
كتاب حاضر، مشتمل بر فهرست مطالب، پيش‌گفتار محقق؛ نجيب مايل هروى، متن كتاب كه مشتمل بر مقدمه مؤلف و سه باب است، تعليقه بر مقصد الاقبال يا رساله دوم مزارات هرات از عبيداللّه بن ابوسعيد هروى و نيز حواشى و تعليقات محقق مى‌باشد.
گزارش محتوا
از انبوه كتاب‌هايى كه در دوره تيموريان هرات تأليف شده، يكى همين «مقصد الاقبال و مرصد الآمال خاقانيه» است كه به اشارت سلطان ابوسعيد گوركانى- كه به عرفا و صوفيان وقت اخلاص زيادى داشته- تدوين يافته است.
اين كتاب، پس از مقدمه، به ترجمه سيد عبدالله معاويه آغاز و به ترجمه مولانازاده طفلكانى ختم مى‌شود و دويست و نه تن از علما و مشايخ و دراويش هروى را مى‌ستايد.
اين كتاب هر چند براى سلطان ابوسعيد فراهم شده؛ اما مصنف آن را براى همگان نوشته و چندان به عبارت‌آرايى آن نپرداخته تا خواص و عوام از آن بهره برند و از حيث پختگى كلام و متانت عبارت و امتيازات ديگر به «نفحات الانس» جامى مى‌رسد و نه به «تذكره‌الاوليا»ى عطار نيشابورى. ولى به هر حال فهرست مرتبى است از اسامى بزرگان و مشايخ هروى كه مصنف به قدر توان فراهم آورده است.
باب نخست كتاب به يادكرد مراقد جمعى از اكابر اولياء كه در هرات و توابع آن مدفونند اختصاص يافته است.
باب دوم، به معرفى جماعتى كه درون قبه الاسلام هرات مدفونند و به اسم و لقب شهرت دارند، اختصاص يافته است.
باب سوم، به ذكر جماعتى از اولياء كه بعد از وفات امير تيمور گوركان در هرات درگذشته‌اند، اختصاص يافته است.
هر چند برخى مطالبى كه در اين كتاب آمده، از نگاه دانش امروز بعيد مى‌نمايد، اما تا آن جا كه مى‌دانيم اين قبيل مطالب در بيشتر كتاب‌هاى متصوفه آمده است.
ويژگى‌ها
اين كتاب براى آشنايى با تاريخ هرات و شناسايى هرات از نگاه جغرافيايى و نيز از جهت رجال‌شناسى كتابى سودمند است. همچنين در اين كتاب از تعدادى باغ‌ها در هرات نام برده شده و جاى آن‌ها مشخص شده كه امروزه اثرى از آن‌ها در ميان نيست و چنان‌چه اين كتاب در دسترس ما قرار نمى‌گرفت، شناسايى آن اماكن براى ما دشوار مى‌شد.
وضعيت كتاب
تعليقه و تكمله‌ها بر «مقصد الاقبال»
در سال 1198ق. عبيدالله بن ابوسعيد هروى بر مقصدالاقبال تعليقى نگاشت و ضمن آن، مشايخ و عارفانى را كه در هرات تا قرن 12ق. مدفون شده‌اند، معرفى كرد. مصادر او علاوه بر نفحات الانس جامى و رشحات صفى على و حبيب السير خوند مير، وسيله الشفاعات بوده است. در اين رساله عبيداللّه هروى از عرفايى كه حدود سه قرن و نيم پس از تصنيف مقصدالاقبال در هرات درگذشته‌اند، ياد مى‌كند.
هشتاد و اندى سال، پس از تأليف مقصدالاقبال، ابن عبدالحميد نامى مقصدالاقبال را به دست آورده، عينا و گاه بعضى عبارات مقصد را تغيير داده و برخى داستان‌هاى خرافى بدان افزوده و چند تن از شيوخ و عرفا را كه در طول همين هشتاد سال ظهور كرده‌اند، بدان افزوده است و آن را به خود نسبت داده و هرگز از اصيل‌الدين واعظ، ياد نكرده است. وى كتاب خويش را وسيله‌الشفاعات نام نهاده است.
ملامحمد صديق هروى نيز در سال 1350ق. به تعداد سى و پنج تن از مشايخى كه خلق و خوى عرفانى داشتند، دست يافته و نام آن‌ها را به عنوان تكمله بر تعليقه مقصدالاقبال افزوده است.
نسخه حاضر، مشتمل بر پاورقى‌هاى محقق و نيز حواشى و تعليقات وى و فهرست اعلام و اماكن مى‌باشد.
منابع
1- آقا بزرگ تهرانى، الذريعه إلى تصانيف الشيعه، ج22، ص: 110.
2- مقدمه محقق.
3- معرفى كتاب: رساله مزارات هرات، نسيم بخارا، آذر و دى 1386، ش5، ص42-45.
4- سايت راسخون، 89/10/7.