رياحين الشريعة در ترجمه دانشمندان بانوان شیعه
| نام کتاب | ریاحین الشریعة در ترجمه دانشمندان بانوان شیعه |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | ریاحین الشریعة در ترجمه بانوان دانشمند شیعه |
| پدیدآورندگان | محلاتی، ذبیح الله (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | BP 52 /م3ر9 |
| موضوع | زنان شیعه - سرگذشت نامه
زنان مقدس اسلام فاطمه زهرا (س)، 8؟ قبل از هجرت - 11ق. - سرگذشت نامه |
| ناشر | دار الکتب الإسلامیة |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1364 هـ.ش یا 1406 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | 11584 |
معرفى اجمالى
«رياحين الشريعه در ترجمه دانشمندان بانوان شيعه»، تأليف ذبيح‌الله محلاتى، كتابى است در شرح حال تمام زنان دانشمند شيعه كه در زمينه علم و ادب و مذهب، در تاريخ اسلام، نقش داشته‌اند.
كتاب به زبان فارسى است و نگارش آن در سال 1349ش1390/ق، پايان يافته است (ر.ك: متن كتاب، ج6، ص300).
تذكر: عبارتى كه براى نام اين كتاب برگزيده شده، درست و سليس نيست و مى‌بايست چنين گفته مى‌شد: «رياحين الشريعة در ترجمه بانوان دانشمند شيعه».
ساختار
كتاب با ديباچه نويسنده آغاز و مطالب در شش جلد، تنظيم شده است.
روش تنظيم مطالب و محتواى كتاب به‌صورت الفبايى است (طهرانى، آقابزرگ، ج11، ص313-314) و هر جا كه چند اسم مشابه بوده به ترتيب حرف اول نام الفبايى مرتب شده است. نظم جلدهاى سوم تا پنجم كه به احوال بانوان دانشمند شيعه اختصاص دارد، الفبايى و بر اساس نام كوچك افراد است كه با كلمه بنت و سپس نام پدر از يكديگر متمايز مى‌شود.
مؤلف از بانوان دانشمندى كه نام آنها را نمى‌دانسته، با عنوان بانو و در ذيل حرف «ب» ياد كرده است. وى در ابتداى هر جلد، راجع به مطالب آن جلد توضيح مختصرى داده و در انتهاى هر جلد، راجع به موضوع همان جلد و مطالب جلد بعدى نيز توضيح مختصرى داده است.
او در نگارش كتاب، از منابع بسيارى استفاده كرده است. وى در مقدمه جلد اول، به استفاده از به منابع ذيل اشاره دارد و علائم اختصارى هركدام را بيان مى‌كند، به اين شرح: «عاشر بحار»، با علامت اختصارى «ر»؛ جلد فاطميه «ناسخ التواريخ»، با علامت اختصارى «نا» و «خصايص فاطميه» ملا محمدباقر كجورى طهرانى، با علامت اختصارى «يص» (مقدمه، ج1، ص4).
نويسنده علاوه بر منابع مذكور، در لابه‌لاى مطالب، هر جا كه از منبع خاصى استفاده كرده است در درون متن به آن استناد مى‌كند و در همان جا به ذكر منبع مى‌پردازد.
نثر كتاب، به زبان فارسى قديم، همراه با عبارت‌پردازى‌هاى اديبانه و استفاده از كلمات و واژگان عربى مى‌باشد.
گزارش محتوا
در ديباچه، علاوه بر اشاره به موضوع و اهميت كتاب، به منابع مورد استفاده نويسنده و علايم اختصارى هريك، اشاره شده است (ر.ك: ديباچه، ج1، ص2-4).
جلد نخست و نيمى از جلد دوم كتاب، به القاب، كنيه‌ها، ولادت، معجزات، مناقب، سيره و اخلاق و كيفيت شهادت حضرت زهرا(س) مى‌پردازد (متن كتاب، ج1). نيمه جلد دوم، به زندگانى حضرت آمنه، خديجه، ام سلمه، عايشه، دختران پيامبر(ص) (زينب، ام‌كلثوم و رقيه) و فضه خادم آن حضرت اختصاص دارد (همان، ج2).
جلد سوم سه فصل دارد؛ در فصل نخست درباره مادران ائمه به‌اختصار توضيحاتى داده شده است (همان، ج3، ص3-25). نويسنده در فصل دوم، پيرامون زندگى حضرت زينب(س) شامل ولادت، كنيه‌ها و القاب، علم، فضايل، وقايع كربلا، خطبه‌ها، سخنرانى‌ها در كوفه و شام و... مطالبى را ارائه نموده است (همان، ص33-241) و در ادامه اين فصل، به بررسى شخصيت ساير بانوان كربلا مى‌پردازد كه از جمله ايشان عبارتند از: ام‌كلثوم دختر حضرت زهرا(س)؛ سكينه و فاطمه بنت حسين(ع)؛ ام‌البنين مادر حضرت ابوالفضل(ع)؛ مادر و همسر وهب؛ شهربانو؛ رباب مادر حضرت على اصغر(ع) و... (همان، ص244-318).
نويسنده از فصل سوم به بعد، وارد بررسى شخصيت و شرح حال بانوان دانشمند شيعه مى‌شود. فصل سوم جلد سوم به حرف الف بانوان شيعه مى‌پردازد. از جمله اين بانوان، مى‌توان از افراد زير نام برد: آرايش‌بيگم دختر اسكندر؛ آرام‌جان‌بيگم زوجه سلطان محمد؛ آغادوست دختر درويش حسام سبزوارى؛ آسيه دختر جارالله طبرى؛ آمنه، امامه و ام‌ابيها دختر موسى بن جعفر(ع)؛ اسماء بنت عقيل بن ابى‌طالب؛ ام‌احمد دختر موسى مبرقع؛ ام‌عطيه انصارى؛ ام‌هانى دختر بيگلربيگى، ايران‌خاتون و... (همان، ص320-458).
جلد چهارم از حرف «ب» تا آخر حرف «عين» را در خود جاى داده است. بدر التمام، پرى‌خان خانم، بره دختر عبدالمطلب، بغدادخاتون، تاشى‌خاتون، تركان مريم، تركان‌خاتون، جاريه مخزوميه، جاريه مأمون، جميله بنت ناصرالدوله، حبيبه زوجه سهل بن حنين، حليمه دختر موسى بن جعفر(ع)، حكيمه دختر حضرت جواد(ع)، حميده انصاريه، دختر شاه طماسب صفوى، دختر شيخ طوسى، دره بنت ابى‌مسلمه و... از جمله كسانى هستند كه در اين جلد، به شرح حال ايشان پرداخته شده است (همان، ج4).
جلد پنجم از حرف «ف» تا آخر الفبا را شامل مى‌شود. برخى از افراد معرفى‌شده در آن عبارتند از: فاطمه بنت الخشاب؛ فاطمه بنت اليمان خواهر حذيفه؛ فاطمه نيشابوريه؛ حضرت فاطمه معصومه(س)؛ قنواء بنت رشيد هجرى؛ قمرخانم دختر ظل سلطان؛ كريمه بنت مقداد بن اسود؛ گلبن‌خانم دختر فتحعلى شاه؛ گوهربيگم آذربايجانى؛ گوهرشادآغا بانى مسجد گوهرشاد؛ لاله‌خاتون كرمانى؛ مهستى اديبه؛ نعمه دختر حسان بن ثابت؛ هند زوجه يزيد؛ هند زوجه عبدالله محض و... (همان، ج5، ص1-107).
در فصل دوم جلد پنجم و جلد ششم، به شرح حال مشاهير بانوان مثل حوا، ساره همسر ابراهيم(ع)، آسيه همسر فرعون، مريم(س) مادر حضرت عيسى(ع)، راحيل مادر حضرت يوسف(ع)، زليخا، رحيمه همسر حضرت ايوب(ع)، سيده همسر حضرت اسماعيل(ع)، ليلى همسر الياس بن مضر و... پرداخته است (همان، ج6).
مؤلف در مقدمه جلد ششم مى‌گويد: اين جلد اختصاص به بانوان شيعه ندارد، بلكه هر بانويى كه كمال، شهرت يا آثارى داشته است را معرفى كرده است (همان، ص5). او سرانجام كتاب را با مناقبى از حضرت زهرا(س) به پايان مى‌برد (همان، ص296).
از جمله ويژگى‌هاى اين اثر، چنان‌كه خود نويسنده نيز در ديباچه كتاب بدان اشاره دارد، آن است كه بسيارى از شخصيت‌هاى زن شيعه كه در منابع ديگر نيامده است، در اين كتاب معرفى شده‌اند (ديباچه، ج1، ص3).
وضعيت كتاب
به گفته آقابزرگ، انتشارات دارالكتب الإسلامية، اين كتاب را در سال 1369ش در 5 جلد چاپ كرده است (طهرانى، آقابزرگ، ج11، ص313-314). نسخه‌اى 6 جلدى از اين كتاب نيز موجود است كه چاپ «1370ش دارالكتب الإسلامية» در شناسنامه ج6 درج شده است و خود مؤلف نيز به جلد ششم اشاره دارد.
فهرست مطالب هر جلد، در انتهاى همان جلد آمده است.
پاورقى‌ها بسيار اندك بوده و در آنها، به توضيح و تشريح برخى از مطالب و عبارات متن پرداخته شده است (ر.ك: پاورقى، ج1، ص91 و 134).
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. طهرانى، آقابزرگ، «الذريعة إلى تصانيف الشيعة»، بيروت، دارالأضواء، چاپ سوم، 1403ق1983/م.
پیوندها
مطالعه کتاب ریاحین الشریعة در ترجمه دانشمندان بانوان شیعه در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور