المحبر
| نام کتاب | المحبر |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | ابن حبیب، محمد بن حبیب (نويسنده)
شتيتر، ايلزه ليختن (محقق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | |
| موضوع | |
| ناشر | دار الآفاق الجديدة |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE50309AUTOMATIONCODE |
معرفی اجمالی
المحبر، مهم ترین اثر ابوجعفر محمد بن حبیب (245ق/859م)، کتابی است مربوط به دوره اسلامی و در واقع، مجموعه رساله‌های کوچک در موضوعات متنوع است که به صورت پراکنده، مباحث مهم سیره، گرچه به اختصار، در آن آمده است....[۱]
کتاب به زبان عربی و در قرن سوم هجری نوشته شده است. حاجی خلیفه این کتاب را «تاریخ الخلفاء» نیز خوانده است....[۲]
«محبر» از ریشه «حبر» گرفته شده که در زبان عبری، به معنی «جستجو و بحث علمی» و در زبان عربی، به معنی «جوهر و مرکب» است. محبر را می‌توان به صورت «تألیف شده یا سخن آراسته» ترجمه کرد....[۳] تحقیق کتاب توسط ایلزه لیختن شتیتر، صورت گرفته است.
ساختار
کتاب، دارای عناوین و موضوعات متعدد و فراوانی است و از نظم خاصی برخوردار نیست. فاصله زمانی میان انبیا، تولد پیامبر(ص)، پیمان‌های برادری، همسران پیامبر(ص)، غزوات و سرایا، اسامی شرکت کنندگان در بدر، متخلفان در تبوک، کسانی که در جاهلیت خوردن خمر را بر خود حرام کردند، شاهان حمیر و کنده و غسان، زنانی که آرزوی مرگ پیامبر(ص) را داشتند، بت‌های عرب، سنت‌های عرب در حج جاهلیت و تلبیه آنها، مردانی که در زمان ظهور اسلام ده زن داشتند، اسامی به دارآویختگان از اشراف، زنانی که در زندگی بیش از سه شوهر کردند و مباحثی از این دست، موضوعات این کتاب را در بر می‌گیرد....[۴]
گزارش محتوا
ابن حبیب در این کتاب موضوعات متنوعی را بررسی کرده که هم شامل دوران جاهلیت است و هم شامل دوران اسلامی. «المحبر» با ذکر فاصله زمانی میان انبیا و مدت عمر پیامبران(ع) آغاز شده، پس از آن، به تولد پیامبر اسلام(ص) و سپس به خلفایی که حج را به جا آوردند و آن دسته از خلفایی که مادرانشان قرشی، عرب و کنیز بودند، اشاره شده است. نویسنده پس از آن دوباره به مباحثی پیرامون پیامبر(ص) پرداخته است، از جمله جدات آن حضرت، شبیهان به ایشان، دختران و دامادهای آن حضرت و سپس از پیمان‌های برادری و فرستادگان آن حضرت نزد پادشاهان سخن گفته است....[۵]
پس از آن وارد مباحث ازدواج‌های ایشان، غزوات و سرایای آن حضرت شده، امرا، موالی و باجناق‌های پیامبر(ص) را مطرح می‌کند. دوباره به مباحث دوران جاهلیت بازمی گردد و موضوعاتی چون داوران عرب، حسابگران نسی ء، توشه داران کاروان را بیان می‌دارد و موضوع بخشندگان جاهلیت و اسلام را بررسی کرده و تقسیم بندی‌های متعدد قبایل عرب و پیمان‌های قبل از اسلام و رؤسای جنگ فجار و فتاکان اسلام و جاهلیت را بیان می‌دارد و در انتهای این بخش، دوباره به مسائل دوران جاهلیت پرداخته و تقسیم بندی‌هایی از قبایل عرب ارائه داده است. این قسمت با موضوع فصیحان مسلمان، پایان یافته است....[۶]
به طور کلی ابن حبیب دقت نظری خاصی در ذکر تاریخ وقایع داشته، تا آنجا که روز وقایع را محاسبه نموده، اما در لابه لای متن، ترتیب زمانی وقایع را رعایت نکرده و پاره ای از موضوعات قبل از بعثت پیامبر(ص) را مسکوت گذاشته است....[۷]
دو ویژگی مهم این کتاب را چنین می‌توان ذکر کرد: قرار گرفتن آن در زمره منابع اولیه تاریخی و ارائه مطالبی که در کتب دیگر کمتر به آن اشاره شده است. در این بخش از کتاب، ابن حبیب موضوعات متنوعی را بررسی کرده که دوران جاهلیت و دوران اسلامی را در بر می‌گیرد....[۸]
ابن حبیب دارای آثار ارزشمندی است. دو اثر بزرگ وی و نیز دو رساله او به طور معجزه آسایی، هرکدام فقط یک نسخه خطی، برجای مانده است. یکی «المنمق» و دیگری اثر حاضر. به نظر می‌رسد که کتاب «المحبر»، در قرن پنجم شهرت فراوانی داشته و به همین دلیل، خطیب بلافاصله پس از یاد از ابن حبیب، او را با تعبیر صاحب کتاب المحبر یاد کرده و نوشته است که وی از هشام کلبی روایت دارد....[۹]
ابن طاووس (م 664ق) عالم شیعی قرن هفتم، نسخه ای از «المحبر» را در دست داشته و از آن در کتاب «طرائف» نقل کرده که در آنجا شش صحابی و شش تابعی عقیده شان درباره جواز متعه نقل شده است....[۱۰]
ابن حبیب در این کتاب، از بسیاری از چهره‌های بنام پیش از خود نام برده است. شاید بیش از همه نام هشام کلبی که از مشایخ او بوده و زمینه کاری وی با او مشترک بوده در آثار وی به چشم می‌خورد. دیگران عبارتند از: ابوعبیده معمر بن مثنی، هیثم بن عدی، عبدالعزیز بن عمران، ابن اسحاق، واقدی ....[۱۱]
وضعیت کتاب
پاورقی‌ها توسط محقق نوشته شده و در آنها، علاوه بر ذکر منابع....[۱۲]، به توضیح برخی از مطالب و موضوعات متن پرداخته شده است....[۱۳]
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- آذرنوش، آذرتاش، «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی و همکاران (چاپ دوم)، تهران، 1377.
- تاج بخش، مائده، «ترجمه و تحقیق کتاب المحبر تا پایان صفحه 235»، پایان نامه جهت اخذ درجه کارشناسی ارشد رشته تاریخ فرهنگ و تمدن ملل اسلامی، دانشکده الهیات دانشگاه الزهرا(س)، برگرفته از پایگاه پژوهشگاه علوم و فناوری، 5 خرداد 1395، به آدرس:
http://ganj.irandoc.ac.ir/dashboard?q \%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AD%D8%A8%D8%B1
- جعفریان، رسول، «تاریخ سیاسی اسلام، جلد 1 (سیره رسول خدا(ص))»، برگرفته از مرکز اطلاع رسانی غدیر، 5 خرداد 1395، به آدرس اینترنتی:
http://www.ghadeer.org/Book/021321/218