فهرس التراث
| نام کتاب | فهرس التراث |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | حسینی جلالی، محمدجواد (محقق)
حسینی جلالی، محمدحسین (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | Z 1010 /ح5ف9 |
| موضوع | نسخههای خطی عربی - فهرستها
نسخههای خطی فارسی - فهرستها نویسندگان اسلامی - سرگذشت نامه و کتاب شناسی |
| ناشر | دليل ما |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | |
| کد اتوماسیون | 3273 |
معرفى اجمالى
«فهرس التراث»، اثر محمدحسين حسينى جلالى، با تحقيق محمدجواد حسينى جلالى، فهرستى از كتب و منابع روايى شيعه است كه به زبان عربى به رشته تحرير درآمده است.
كتاب به درخواست نويسنده مشهور مصرى، استاد سعيد ايوب نوشته شده است. وى كه جوياى حق و حقيقت بود، پس از نگارش كتب و مقالات بسيارى، نيازمند آثار علماى درايه بود و از آن رو كه بر اين كتاب، آگاهى نداشت، معتقد بود رأى مستقلى كه وى را به حقيقت نزديك كند، به دست نياورده است تا آن زمان كه نگاشته حاضر، به دست وى رسيده كه بسيار مورد استفاده و ستايش وى، قرار گرفت (امينى، عبدالله، ص44).
آنچه باعث اهميت كتاب شده، مختصر و موجز بودن شرح حال‌هاى نگاشته‌شده است كه بيشترين افراد را در بر مى‌گيرد (همان، ص45).
ساختار
كتاب با دو مقدمه از محقق و نويسنده آغاز و مطالب بدون تبويب يا فصل‌بندى خاصى، در دو جلد ارائه گرديده است.
نويسنده بر چاپ‌هاى قديمى منابع نظر داشته، نگاشته‌ها با چاپ‌هاى جديد مطابقت داده شده و در پانوشت، به شماره صفحه‌هاى چاپ جديد، اشاره شده است. نيز از آن رو كه چاپ‌ها و نسخه‌هاى گوناگون استفاده شده، اشتباهات چاپى هر نسخه، بيان شده است. فهرست مصادر نيز آورده شده است (امينى، عبدالله، ص44).
گزارش محتوا
در مقدمه محقق، به روش كار نويسنده اشاره گرديده است (مقدمه محقق، ج1، ص5-8).
نگارنده در مقدمه خود، به اين نكته اشاره مى‌كند كه امتى كه حافظ ميراث فرهنگى خود باشد، نمى‌ميرد و مدرسى كه مصادر (كتاب و اعلام) تلاش خويش را وانهد، كار شايسته‌اى ننموده است. ازاين‌رو وى بر آن شده است تا فهرست كتب و منابعى را كه در ارتباط با مذهب اهل‌بيت(ع) است، بدون آنكه بخواهد محتواى نگاشته‌ها را تأييد نمايد، به نگارش درآورد؛ زيرا معتقد است تمامى آثار، هرچند عظيم و ژرف باشند، پيراسته از سهو و نسيان نيست (امينى، عبدالله، ص44).
در ادامه، نويسنده، مقاله ارزشمندى با عنوان «نگارش و كتابت در اسلام» آورده است كه گزارش كاملى از تاريخ نگارش در اسلام دارد. نگارش‌هاى رسول اكرم(ص)، صحابه و اهل‌بيت(ع) در زمان بنى اميه و بنى عباس، راه‌هاى توثيق و تأييد كتاب‌ها، فهرستها، گنجينه‌ها و كتاب‌خانه‌هاى قديمى و جديد، فهرست كتب خطى، ريشه واژه فهرست و فهرس و اصطلاحات فهرس، از ديگر مطالب آن مى‌باشد (همان).
از جمله ويژگى‌هاى كتاب، آن است كه شرح حال‌ها از قرن پيش از هجرت تا سده پانزدهم، آورده شده و در شروع هر سده، مهم‌ترين رخدادهاى تاريخى، بيان گرديده است. همچنين ويژگى‌هاى كلى همان سده و مهم‌ترين منابع مكتوب آن قرن، ذكر گرديده است (همان).
از جمله مطالب گفته‌شده در هر سده، دولت‌هاى شيعى با بيان نام برخى از حاكمان آنهاست. همچنين تطور و دگرگونى انديشه‌ها در هر زمان و مكان و نوآورى‌هاى فكرى كه پديدآورنده مكتب فكرى خاصى بوده، ذكر شده است. گو اين كه تفصيل و آگاهى بيشتر در كتبى همچون «الصيانة» و «خاتم المعجم»، نگاشته مؤلف گران‌مايه و «الذريعة» علامه محمدمحسن رازى، مشهور به شيخ آغابزرگ طهرانى هست (همان، ص45).
از جمله ديگر ويژگى‌هاى كتاب، مى‌توان به اين نكته اشاره نمود كه در آن، كسانى (شيعى و غير شيعى) كه درباره اهل‌بيت(ع) اثر و نگاشته‌اى داشته‌اند، به ترتيب سال درگذشت، نام برده شده، آنان كه در يك سال درگذشته‌اند، به ترتيب حروف الفبا، نام خود و سپس نام پدرشان، معرفى شده است. اسامى كتاب‌ها نيز طبق حروف الفبا است و نام مؤلف، ناسخ، چاپخانه، محل و تاريخ چاپ و نشانه‌هايى براى شناخت كتب خطى، بيان شده است. همچنين عنوان و نام‌هاى مشهور هر اثر آورده شده است؛ گرچه مؤلف بدين نام، اثر خود را نناميده باشد، مانند «الكتاب» سيبويه (180ق) و «الحاشية» مولى عبدالله يزدى (1015ق) و «الرسائل» شيخ انصارى (1280ق) (همان).
نويسنده قصد داشته شرح حال علامه شيخ آغابزرگ طهرانى (1293-1389) را خاتمه كتاب قرار دهد و معاصران را در دفترى ديگر با نام «الأعلام بمن عرفته من الأيام» معرفى نمايد، اما براى قدردانى و نكوداشت زحمات آنان در حفظ و پويايى ميراث اهل‌بيت(ع)، در جلد دوم فهرست، نامشان را آورده است (همان).
وى در پايان شرح حال آيت‌الله خويى (1317-1413) مى‌گويد: «اين تمام شرح حالى بود كه از لابه‌لاى كتب چاپ‌شده و نشده، به دست آوردم. هنگام اتمام شرح حال علامه شيخ آغابزرگ كار را به پايان بردم، اما بعد شرح حال برخى از مؤلفان مشهور را در مستدرك، افزودم». وى شرح حال معاصران پس از آيت‌الله خويى را در فصل «مستدرك»، ص661 به بعد ج2، آورده است. همچنين در پايان فهرس، با عنوان «ملحق» قصد دارد معلومات جديدى بيفزايد. گرچه دو فصل مستقل بدين عنوان (مستدرك و ملحق) وجود ندارد و آنچه اضافه شده، لابه‌لاى مطالب كتاب، جا گرفته و فقط در پانوشت، با عبارت «من زيادات المحقق» مشخص شده است (همان).
محقق كتاب، برخى اضافات را بين كروشه آورده، شرح حال‌هايى را كه در پانوشت افزوده است، با عبارات «من زيادات المحقق» مشخص كرده است (همان).
با همه مزايا و ويژگى‌هاى موجود در كتاب، با نگاهى گذرا، خواننده متوجه مى‌شود اشتباهات تايپى و محتوايى در اين اثر، به چشم مى‌خورد، از جمله:
1. صفحه 475، سطر 7: «حكومة الشاة» كه درست آن، «الشاه» است. ضمن اينكه سال تولد بسيارى از اشخاص، نيامده و كتاب‌هاى ديگرى از نويسندگان، ذكر نشده است (همان).
2. سال درگذشت آيت‌الله طالقانى در صفحه 622، ج2، سال 1406 ذكر شده كه درست آن، سال 1400ق (1358ش) است. نيز در مقدمه، سال درگذشت آيت‌الله خويى، 1414ق ذكر شده و در متن، 1413ق است (همان).
وضعيت كتاب
فهرست قرون و محتواى مطالب بر حسب ترتيب ذكر در كتاب و فهرست عناوين اعلام، اسامى اعلام و اسامى كتب مذكور در كتاب بر حسب ترتيب حروف ابجد و فهرست اسماء دولت‌هاى شيعى و اهم مصادر مورد استفاده، در انتهاى جلد دوم، آمده است.
پاورقى‌ها بيشتر به ذكر منابع اختصاص يافته و در مواردى نيز شرح حال برخى از افراد، توسط محقق در آن‌ها ذكر گرديده است.
منابع مقاله
1. مقدمه و متن كتاب.
2. امينى، عبدالله «فهرس التراث»، پايگاه مجلات تخصصى نور، نشريه: اطلاع‌رسانى و كتابدارى، «كتاب ماه دين»، شهريور و مهر 1380، شماره 47 و 48 (2 صفحه، از 44 تا 45).
پیوندها