مصباح المتهجد
| نام کتاب | مصباح المتهجد |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | مصباح المتهجد و سلاح المتعبد |
| پدیدآورندگان | طوسی، محمد بن حسن (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 267/53 /ط9م6 1370 |
| موضوع | دعاها |
| ناشر | المکتبة الاسلامية للنشر و التوزیع |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE1559AUTOMATIONCODE |
مصباح المتهجد و سلاح المتعبد تألیف شيخ طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن بن على بن حسن طوسى (385 - 460 هجرى) در موضوع ادعيه و زيارات مى‌باشد.
شيوۀ نگارش
شيخ طوسى در اين كتاب به عباداتى كه در طول سال مستحب است و دعاهاى مستحب اشاره دارد.
شيخ طوسى بخشى از احكام فقهى كه مربوط به عبادات مى‌شود را نيز در كتاب خود آورده است.
اعتبار كتاب
كتاب مصباح المتهجد از كتاب‌هاى معتبر روايى شيعه به شمار مى‌آيد و از زمان نگارش تا حال پيوسته مورد توجه علما و مردم بوده است.
علماى بزرگ شيعه نيز آن را خلاصه، ترجمه و شرح كرده و تأليفات فراوانى در رابطه با آن نگاشته‌اند.
شخصيت‌هاى بزرگى مانند كفعمى، سيد ابن طاووس، علامه حلى و شيخ عباس قمى در نوشته‌هاى خود از اين كتاب بهره برده‌اند.
تاريخ نگارش
هنگامى كه شيخ طوسى در سال 408 هجرى به بغداد وارد شد با استفاده از كتابخانه «شاپور»، كه بعدها به دست جنايتكاران تاريخ در آتش سوخت و همچنين با استفاده از كتابخانه استاد خود، سيد مرتضى، شروع به جمع‌آورى روايات اصول معتبره شيعه و كتاب‌هايى كه به دست ياران ائمه عليهم‌السلام نگاشته شده بود كرد.كتاب‌هاى ارزشمندى كه تا آن زمان باقى بوده و شيخ طوسى در كتب خود به آنها اشاره دارد.
وى كتاب تهذيب الأحكام و استبصار و كتاب حاضر يعنى كتاب «مصباح المتهجد» را در همان زمان نگاشته است.
ارزش كتاب
اين كتاب از منابع مهم كتاب‌هاى دعا و زيارت است كه بعد از شيخ طوسى تا اين زمان نوشته شده و كتاب‌هايى كه علماى شيعه دربارۀ دعا و زيارت نگاشته‌اند مانند مصباح كفعمى، إقبال الأعمال سيد ابن طاووس و مفاتيح الجنان شيخ عباس قمى همه از اين كتاب بهره برده‌اند و از آن استفاده فراوان كرده‌اند.
پيوست كتاب
سيد رضى‌الدين ابوالقاسم على بن موسى بن طاووس در سال 635 هجرى پنج كتاب در تكميل كتاب مصباح المتهجد نگاشته است:
- فلاح السائلدر اعمال شبانه روز
- زهرة الربيع در اعمال هفته
- الدروع الواقية در اعمال ماه‌ها
- إقبال الأعمال در اعمال سال
- أسرار الصلاة
خلاصه
با توجه به استقبال فراوانى كه از اين كتاب شده شيخ طوسى خود تصميم به خلاصه كردن اين كتاب گرفت تا بهتر مورد استفاده عموم قرار گيرد و نام آن را «مصباح المتهجد صغير» نهاد.
علماى ديگرى نيز اين كتاب را خلاصه كرده‌اند از جمله:
- شيخ نظام‌الدين سليمان بن حسن مهرشتى با نام «قبس الإصباح في تلخيص المصباح».
- علامه حلى كه به درخواست وزير محمد بن قوهدى كتاب «مصباح المتهجد» را خلاصه كرده و نام آن را «منهاج الصلاح في مختصر المصباح» گذارده است.
وى در پايان آن باب حادى عشر را، كه يك دوره اصول عقايد مى‌باشد، آورده است.
ترجمه
علماى بزرگى نيز به ترجمه اين كتاب پرداخته‌اند مانند:
- سيد على بن محمد بن اسد الله امامى اصفهانى معاصر با صاحب رياض
- شيخ عباس قمى، وى كتاب مصباح المتهجد را در سال 1331 هجرى به فارسى ترجمه كرده است.اين كتاب در حاشيه كتاب مصباح به چاپ رسيده است.
شرح
علماى بزرگى نيز كتاب مصباح المتهجد شيخ طوسى را شرح نموده‌اند مانند:
- سيد بهاءالدين على بن غياثالدين عبدالكريم
- سيد زين‌الدين على بن عبدالحميد حسينى نجفى
عناوين
اين كتاب شامل عنوان‌هاى فراوانى است كه به برخى از آنها اشاره مى‌كنيم:
- طهارة
- نماز و نماز شب و صبح
- اعمال هفته
- اعمال روز جمعه
- دعاهاى هفته
- دعاهاى ماه رمضان و...
نسخه‌هاى خطى
- نسخه‌اى در كتابخانه آستان قدس رضوى كه تاريخ نگارش آن به چهل سال بعد از وفات شيخ طوسى برمى‌گردد يعنى سال 500 هجرى.
- نسخه‌اى در كتابخانه شيخ اسماعيل انصارى كه تاريخ نگارش آن 1082 هجرى است.
- نسخه‌اى چاپ شده كه متعلق به شيخ عباس قمى، صاحب مفاتيح الجنان مى‌باشد.
چاپ
اين چاپ، چاپى خوب و ارزشمند است و استاد على اصغر مرواريد و حجة الاسلام شيخ ابوذر بيدار آن را تصحيح و تحقيق كرده و براى آن مقدمه‌اى آورده‌اند.
در پايان آن نيز هفت فهرست آمده كه عبارتند از:
- فهرست آيات و سوره‌ها
- فهرست لغات
- فهرست روز و ماه و سال
- فهرست أعلام
- فهرست أمكنه
- فهرست قبايل
- فهرست عناوين كتاب