المحصل
| نام کتاب | المحصل |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | کتاب المحصل
و هو محصل افکار المتقدمین و المتاخرین من الحکماء و المتکلمین |
| پدیدآورندگان | فخر رازی، محمد بن عمر (نويسنده)
اتای، حسین (محقق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 205/2 /ف3م3 |
| موضوع | کلام اشعری - قرن 6ق. |
| ناشر | دار الرازی |
| مکان نشر | عمان - اردن |
| سال نشر | 606 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | 1147 |
معرفى اجمالى:
كتاب «المحصّل؛ و هو محصّل افكار المتقدمين و المتأخرين من الحكماء و المتكلمين»، نوشتۀ ابوعبداللّه محمد بن عمر بن حسين؛ فخرالدين رازى از عالمان قرن ششم و هفتم هجرى، كتابى است كلامى كه با هدف ترتيب دادن مباحث و ايجاد نظمى منطقى در مطالب كلام اشعرى تأليف شده است.
فخرالدين رازى تقريبا آخرين شخصيت بزرگى است كه وى را حامى كلام اشعرى دانسته‌اند.
وى در كتاب‌هاى شرح اشارات، المحصّل و بسيارى از آثار كلامى - فلسفى خود به نقد ابن سينا و ديگر مشائيان پرداخت. تلاش گسترده، اما پراكندۀ فخر رازى به گستردگى كلام اشعرى منجر شد و مطالب زيادى از نگرش‌هاى فلسفى را در كلام اشعرى وارد ساخت.
ساختار و گزارش محتوا:
المحصل در چهار بخش اصلى تنظيم شده است:
بخش اول به مقدماتى چون منطق و تكليف مؤمن و اثبات وجود خداوند مى‌پردازد.
بخش دوم؛ مشتمل بر بحث‌هايى دربارۀ وجود و عدم، واحد و كثير، علت و معلول و ديگر مباحث عمومى فلسفه است.
در بخش سوم، سخن از صفات الهى با استفاده از آيات قرآن كريم است.
و بخش چهارم، به مباحثى از قبيل نبوت و معاد اختصاص يافته است.
نگرش‌ها و روش‌هاى فلسفى فخر رازى به دليل آن كه وى كمتر نگاه اثباتى به مسائل فلسفه داشت، هيچ گاه به تمركزى دست نيافت و براى تفكر كلامى وى هسته‌اى مركزى به وجود نياورد. تنها كتاب مهم او كه مى‌توان گفت با هدف ترتيب دادن مباحث كلامى و ايجاد نظمى منطقى در مطالب كلام اشعرى تأليف شده، كتاب المحصّل است. بررسى اين كتاب ميزان تأثير آن در كتب كلامى بعدى يا تنظيم كلام اسلامى بر مبناى نگرش فلسفى را نشان مى‌دهد و به ما مى‌گويد كه آيا چنان كه برخى گمان كرده‌اند، مى‌توان المحصل را پايگاه كلام فلسفى دانست يا نه؟
«المحصل» چنانچه از نامش پيداست، اولا ما حصل انديشه‌هاى فخر رازى و ثانيا نتيجۀ و محصول آراء و انديشه‌هاى فلاسفه و متكلمان متقدم و متأخر مى‌باشد. البته بسيارى از ديدگاه‌هايى‌كه فخر رازى در المحصل ارائه كرده است، گذشتگان بدان پرداخته‌اند؛ اما رازى در ايضاح و شرح و بيان آنها به نكات تازه‌اى اشاره مى‌كند. اين كتاب؛ شامل فلسفۀ مشائى از ارسطو تا ابن سينا است و به مناقشۀ در واجب الوجود و ممكن الوجود بودن عالم پرداخته است.
وى در نزاع فيما بين متكلمان و فيلسوفان در اثبات وجود خداوند كه گروه اول دربارۀ آن به حدوث عالم و دستۀ دوم به امكان آن استناد جسته‌اند، بين اين دو ديدگاه، به ديدگاه فلاسفه تمايل پيدا كرده مى‌گويد: «علة الحاجة الى المؤثر لما سبق الامكان لا الحدوث».
شروح
المحصل داراى شروح متعددى است كه از آن ميان به معرفى چهار شرح ذيل بسنده مى‌شود:
1-شرحى ناقص بر المحصل، نوشتۀ شاگرد فخر رازى؛ قطب الدين ابواسحاق ابراهيم بن على محمد السلمى.
2-شرح عزالدين عبدالحميد بن هبة اللّه بن ابى الحديد.
3-«تلخيص المحصل»خواجه نصيرالدين طوسى.
4-شرح على بن عمر بن على الكاتب القزوينى كه «المفصل فى شرح المحصل» نام دارد.
نسخه شناسى:
نسخ خطى:
1-نسخۀ كتابخانۀ أياصوفيا در استانبول به شمارۀ ب 2351 مربوط به سال 616ق.
2-نسخۀ دار الكتب المصرية؛ مصر به شماره 268، مربوط به سال 616ق.
3-نسخۀ كتابخانه طوبقابى؛ استانبول به شمارۀ 3199 مربوط به 617ق.
4-نسخۀ كتابخانۀ عاطف أفندى؛ استانبول به شماره 1365 مربوط به 881ق.
5-نسخۀ كتابخانۀ كوپرلى؛ استانبول به شماره 851 مربوط به 664ق.
6-نسخۀ كتابخانۀ راغب پاشا؛ استانبول به شماره 791 مربوط به 688ق.
و چند نسخه ديگر كه داراى تفاوت‌هايى با يكديگر هستند. پژوهشگر نسخۀ حاضر در برنامه به معرفى نسخ خطى اين اثر پرداخته و مهمترين وجوه تفاوت آنها را يادآور شده است.
نسخه حاضر در برنامه با مقدمۀ و تحقيق آقاى دكتر حسين أتاى در قطع وزيرى با جلد گالينگور در 608 صفحه براى بار نخست در سال 1411ق1991/م توسط انتشارات «مكتبة التراث» قاهره؛ منتشر شده است.
منابع:
1-مقدمه دكتر حسين أتاى بر كتاب.
2-مقاله: ساختار فلسفه و كلام/سايت«آفتاب» ri.batfA .
وابسته‌ها
پیوندها
مطالعه کتاب المحصل در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور