المقتصر من شرح المختصر
| نام کتاب | المقتصر من شرح المختصر |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | المختصر النافع. شرح
المهذب البارع فی شرح المختصر النافع. تلخیص |
| پدیدآورندگان | ابن فهد حلی، احمد بن محمد (نويسنده)
رجایی، مهدی (محقق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 182 /م3 م30222 |
| موضوع | فقه جعفری - قرن 7ق.
محقق حلی، جعفر بن حسن، 602 - 676ق. مختصر النافع فی فقه الامامیه - نقد و تفسیر |
| ناشر | آستانة الرضوية المقدسة، مجمع البحوث الإسلامية |
| مکان نشر | مشهد مقدس - ایران |
| سال نشر | 1369 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE432AUTOMATIONCODE |
مؤلف
جمال الدين ابوالعباس احمد بن محمد بن فهد اسدى، معروف به ابن فهد (757 - 841 ق).
كتاب المقتصر من شرح المختصر يكى از شروح باارزش مختصر النافع يا النافع في مختصر الشرايع تأليف محقق حلى (م 676 ق) مى‌باشد.
انگيزۀ تأليف
مؤلف پس از پايان يافتن مهذب البارع در سال 803 ق كه شرح مبسوطى بر مختصر النافع مى‌باشد براى استفادۀ افراد مبتدى كتاب المقتصر را تأليف نموده است.
اين كتاب خلاصۀ مهذب البارع بوده و جز در موارد نادرى، مطلب اضافه‌اى بر آن كتاب ندارد و در موارد زيادى نيز تفصيل مطالب مطرح شده را به آن كتاب حواله مى‌دهد.
علامۀ محقق آقا بزرگ تهرانى در الذريعة اين چنين مى‌گويد: فلابن فهد شرحان على المختصر النافع 1 - الكبير الموسوم بالمهذب البارع 2 - الصغير المختصر منه الموسوم بالمقتصر. (الذريعة ج 22 ص 18).
اين كتاب باصطلاح شرح بالقول (قال....أقول) مى‌باشد.
قابل توجه است كه كتاب ديگرى نيز به همين نام المقتصر من المختصر نيز تأليف شيخ تقى الدين ابومحمد حسن بن داود حلى نيز وجود دارد كه در أعيان الشيعة و أمل الآمل به آن اشاره شده است. (أعيان الشيعة ج 5 ص 191، أمل الآمل ج 2 ص 71).
بر خلاف آنچه در كتاب‌هاى كشف الحجب، رياض العلماء، روضات الجنات، ريحانة الأدب، أعيان الشيعة و الكنى و الألقاب آمده است، المقتصر شرح كتاب إرشاد الأذهان إلى أحكام الايمان تأليف علامۀ حلى (م 726 ق) نيست بلكه همان‌طور كه گفته شد شرح مختصر النافع و خلاصۀ كتاب مهذب البارع مى‌باشد. (رياض العلماء ج 1 ص 65، روضات الجنات ج 1 ص 72، ريحانة الأدب ج 8 ص 146، أعيان الشيعة ج 3 ص 148 و ص 66، الكنى و الألقاب ج 1 ص 381).
تأليف و انتشار
مؤلف پس از اتمام كتاب مهذب البارع در سال 803 ق تصميم به نوشتن خلاصۀ اين كتاب گرفته‌اند كه در نتيجه در 23 ماه مبارك رمضان سال 806 ق كتاب المختصر را به پايان رسانيده است. (الذريعة ج 3 ص 132، أعيان ج 5 ص 15).
كتاب موجود توسط مجمع البحوث الإسلامية در چاپخانۀ سيد الشهداء در قم و در سال 1401 ق انتشار يافته است.
نسخه‌ها
نسخه‌هاى مورد اعتماد براى چاپ كتاب سه نسخۀ خطى است كه عبارتند از:
1 - نسخۀ مخزن كتابخانۀ آستان قدس رضوى در مشهد مقدس با شمارۀ 12592 كه نسخۀ كاملى است و فقط صفحۀ اول آن وجود ندارد. اين نسخه با كيفيتى خوب و به خط مير جعفر بن مير عبداللّه تبريزى است كه در سال 1068 ق نگاشته شده است و با رمز «ق» مشخص شده است.
2 - نسخۀ مخزن كتابخانۀ آستان رضوى با شمارۀ 2648 كه نگارندۀ آن محمد بن شيخ حبيب اللّه مى‌باشد كه تاريخ استنساخ آن سال 1130 ق بوده و با رمز «س» مشخص شده است.
3 - نسخۀ مخزن كتابخانۀ آیت‌الله مرعشى نجفى در قم با شمارۀ 2524 كه از اول تا آخر كتاب است و نويسنده و تاريخ نگارش آن معلوم نيست.
در الذريعة نيز به نسخه‌هاى متعددى از كتاب اشاره شده است. يكى از آنان نسخۀ حسن بن احمد بن مارونى عاملى است كه در آخر آن مؤلف تاريخ اتمام كتاب را نوشته است. اين كتاب در سال 816 ق استنساخ شده و مؤلف تاريخ اتمام آن را 806 ق ذكر نموده است.
به نسخۀ ديگرى نيز از سيد محمد على عريضى كه متعلق به سماوى بوده است و در سال 995 ق نگاشته شده است، در الذريعة اشاره شده است. (الذريعة ج 22 ص 20 و 21).
تصحيح و تحقيق كتاب موجود بوسيلۀ سيد مهدى رجائى و در سال 1410 ق در شهر مقدس قم پايان يافته است.
تقسيم بندى مطالب
كتاب المقتصر مانند مختصر النافع شامل چهار قسمت عبادات، معاملات، ايقاعات و احكام مى‌باشد.
قسمت عبادات شامل كتاب‌هاى طهارت، صلاة، زكات، خمس، صوم، حج، جهاد و امر به معروف و نهى از منكر از صفحۀ 32 تا صفحۀ 163 مى‌باشد.
قسمت معاملات شامل كتاب‌هاى تجارت، رهن، حجر، ضمان، صلح، شركت، مضاربه، مزارعه و مساقات، وديعه و عاريت، اجاره، وكالت، وقوف و صدقات و هبات، سبق و رمايه و وصايا و نكاح، از صفحۀ 164 تا صفحۀ 269 است.
قسمت ايقاعات كتاب‌هاى طلاق، خلع و مبارات، ظهار، ايلاء، لعان، عتق، تدبير و مكاتبه و استيلاد، اقرار، ايمان، نذر و عهود از صفحۀ 269 تا 326 را در بردارد.
قسمت احكام شامل كتاب‌هاى صيد و ذبائح، اطعمه و اشربه، غصب، شفعه، احياء موات، لقطه، مواريث، قضاء، شهادات، حدود، قصاص و ديات از صفحۀ 326 تا آخر كتاب است.
رموز و كنايات
مؤلف در خطبۀ ابتداى كتاب به اساميى كه به كنايه و رمز ذكر شده‌اند، اشاره نموده است كه عبارتند از:
شيخ ابوجعفر محمد بن حسن طوسى - الشيخ
شيخ طوسى و شيخ مفيد (محمد بن محمد بن نعمان) - الشيخان
دو نفر بالا و سيد مرتضى علم الهدى - الثلاثة
سه نفر بالا و ابى جعفر محمد بن بابويه - الأربعة
چهار نفر بالا با پدر شيخ صدوق (على بن حسين بن بابويه) - الخمسة
از پدر شيخ صدوق (على بن حسين بن بابويه) - الفقيه
از ابوجعفر محمد بن بابويه - الصدوق
از پدر شيخ صدوق و خود شيخ صدوق - الصدوقين و الفقيهين
ابى عقيل عمانى - الحسن
احمد بن جنيد - ابى على
از دو نفر بالا - القديمين
عبدالعزيز بن تحرير البراج - القاضي
سلار - أبي يعلى
أبي الصلاح حلبي - التقي
نجم الدين أبو القاسم جعفر، محقق حلى - المصنف
حسن بن مطهر حلى - العلامة
محمد بن حسن حلى - فخر المحققين
محمد بن مكى - الشهيد
اما نام كتاب‌هايى كه به كنايه ذكر شده است.
قال الشيخ في الكتابين، أو كتابي الفروع أو الخلاف - المبسوط و الخلاف
كتاب الصدوق - من لا‌يحضره الفقيه
كتابي الصدوق - من لا‌يحضره الفقيه و المقنع
كتابي القاضي - المذهب و الكامل
منابع
1 - رياض العلماء ج 158/4، ج /1ص 65
2 - الذريعة22 ص 18 و 20 - 14 ص 58
3 - ريحانة الأدب 8 ص 146
4 - روضات الجنات 1 ص 72
5 - أعيان الشيعة ج 148/3
6 - لؤلؤ البحرين ص 156
7 - الكنى و الألقاب ج 1 ص 380
8 - المصفى شمارۀ 63
9 - أمل الآمل ج 2 ص 21
پیوندها
مطالعه کتاب المقتصر من شرح المختصر در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور