ابن بارزی، هبةالله بن عبدالرحیم
| نام | ابن بارزی، هبه الله بن عبدالرحیم |
|---|---|
| نام های دیگر | ابن بازری، هبه الله بن عبدالرحیم |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 738 هـ.ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
| کد مؤلف | AUTHORCODE6768AUTHORCODE |
«ابن بارِزى، ابوالقاسم هبةالله بن عبدالرحيم بن ابراهيم بن هبةالله بن بارزى جهنى حموى»، ملقب به شيخ‌الاسلام و شرف‌الدين (645 - 738ق)، قاضى‌القضات و دانشمند شافعى بوده است.
پدرش كه در منابع متأخرتر عبدالرحمان خوانده شده است نيز قاضى‌القضات حماة و مردى عالم و اديب بود. ابوالفدا كه شاگرد وى بوده و او را بسيار ستوده است، مى‌نويسد: «موقعى كه ابن بارزى به من اجازه روايت مى‌داد، گفت او فقه را از طريق عراقيان از پدر و جد خويش ابراهيم آموخته است. سپس نام كليه استادان اجداد خود را تا ابن عباس و ابن عمر كه صحابه پيامبر اكرم(ص) بودند ذكر كرد و بدين طريق سلسله آموزش فقه خود را به پيامبر رسانيد».
قرائات هفت‌گانه را از بدرالدين تاذفى و نحو را از ابن مالك فراگرفت. از عزالدين احمد فاروثى، ابراهيم ارموى و محمد بن هامل نيز استماع كرد و ابن عبدالسلام، نجم‌الدين بادرائى، ابن عديم، يحيى عطار، ابوشامه، ابن حرستانى و ابوالبقاء نابلسى و ديگران به او اجازه دادند. در فقه سرآمد و امام عهد خويش شد و مفتى شام و قاضى حماة گشت. رياست مذهب در بلاد شام بر او ختم شد، چنان‌كه از اطراف به‌سوى او مى‌شتافتند.
ابوالفدا نوشته است: «ابن بارزى در امر قضا پرهيزكار بود. از بيت‌المال چيزى نخورد. هرگز، همچون ديگر قاضيان، تازيانه به دست نگرفت. بااين‌همه، سخنش مقبول و حكمش نافذ بود. انديشه‌اى لطيف و ذهنى تيز داشت و در فتاوى دشوار مورد اعتماد بود. بارها به تصدى قضاى مصر دعوت شد، ولى نپذيرفت».
ابوالفدا در پايان زندگى‌نامه ابن بارزى، نمونه‌اى از نظم و نثر مصنوع وى و نيز نامه‌اى را كه خود در باب درگذشت او خطاب به نوه‌اش نجم‌الدين عبدالرحيم نوشته، با قصيده‌اى در رثاى ابن بارزى آورده است.
وى به صوفيه اعتقاد نيك داشت. محيى‌الدين نووى او را ستوده و گفته است كه فقيه‌تر از اين جوان در اين بلاد نيست. او نفايس كتب را گرد آورد و آنها را كه 100 هزار درهم ارزش داشت، وقف كرد. ابن بارزى باآنكه در پايان زندگى نابينا شد، ولى به كار قضا همچنان ادامه داد. سرانجام به نفع نوه‌اش نجم‌الدين عبدالرحيم از مسند قضا فرود آمد. وى بارها حج گزارد. برزالى، ابن سامه و ذهبى از او استماع حديث كرده‌اند. ابن طغريل، اسامى تمامى استادان و مشايخ او را در مجموعه‌اى تدوين كرد و برزالى نيز قسمتى از آنها را مدون ساخت. اسنوى از او اجازه فتوا گرفته و او را به‌نيكى ياد كرده است. ابن بارزى 93 سال بزيست و پس از مرگ در مقابر ظبيه در عقبه نقيرين حماة دفن شد.
آثار
اغلب آنانكه از ابن بارزى ياد كرده‌اند، تصنيفات او را نيز ستوده‌اند. از تأليفات او «روضات الجنات» در تفسير در 10 مجلد، کتاب «الوفا في أحاديث المصطفى» در 2 مجلد و «المجرد في مسند إمام الشافعي» و شرح آن در 4 مجلد معروف بوده‌اند.
بيش از 40 تأليف به او نسبت داده‌اند و بغدادى 25 اثر وى را نام برده است. ابن جزرى نوشته است كه ابن بارزى «الشرعة في قرائات السبعة» را به طريقى بى‌سابقه تأليف كرده است. آنچه از آثار او موجود است و از آنها اطلاع داريم عبارتند از:
- اتخاذ النصح في إيجاد الصلح (رساله‌اى در 3 برگ)؛
- إظهارالفتاوى يا تيسيرالفتاوى (شرح الحاوي الصغير في الفروع، از نجم‌الدين عبدالغفار قزوينى)؛
- تجريد جامع الأصول في أحاديث الرسول)؛
- تحليل الحائض؛
- توثيق عرى الإيمان في تفضيل حبيب الرحمان (در 4 ركن، در فضايل و كرامات پيامبر اسلام)؛
- الدراية لأحكام الرعاية (در زهد و اخلاق، مختصر رعايه حارث بن اسد محاسبى)؛
- رموز الكنوز (منظومه در فقه)؛
- الزبد يا كنز الزبد؛
- الفريدة البارزية في حل القصيدة الشاطبية (شرح حرز الأماني شاطبي)؛
- المجتبى في أحاديث المصطفى؛
- کتاب المغني في اختصار التنبيه و إظهار فتاويه (اين کتاب، مختصر کتاب التنبيه في فروع الشافعي از ابراهيم فقيه شيرازى است)؛
- ناسخ القرآن و منسوخه.
منابع مقاله
دايرةالمعارف بزرگ اسلامى، زير نظر كاظم موسوى بجنوردى ، تهران، 1374، ج 3، ص 87، به قلم محمدآصف فكرت.