نفس المهموم في مصيبة سيدنا الحسين المظلوم
نفس المهموم في مصيبة سيدنا الحسين المظلوم(ع) ، اثر شیخ عباس قمی، کتابی است پیرامون زندگی‌نامه و شهادت امام حسین(ع) که به زبان عربی و در سال 1335ق، نوشته شده است[۱].
| نفس المهموم في مصيبة سيدنا الحسين المظلوم(ع) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | قمی، عباس |
| عنوان‌های دیگر | نفس المهموم في مصيبة سيدنا الحسين المظلوم و يليه نفثة المصدور فيما يتجدد به حزن العاشور |
| ناشر | المکتبة الحيدرية |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | 1421ق |
| موضوع | حسین بن علی(ع)، امام سوم، 4 - 61ق. واقعه کربلا، 61ق. |
| زبان | عربي |
| کد کنگره | BP 41/5 /ق8ن7 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
کتاب «نفثة المصدور في ما يتجدد به حزن يوم العاشور»، اثر خود نویسنده که به‌منزله تکمله اثر حاضر می‌باشد نیز در پایان کتاب چاپ و ضمیمه شده است.
آنچه باعث اهمیت کتاب می‌شود، آن است که نویسنده برای نگارش این کتاب تقریباً تمامی مقاتل و کتب تاریخی گذشته را دیده است و در جزئیترین حوادث مربوط به کربلا، آرای پیشینیان قبل از خود را با ذکر مآخذ آن میآورد و گاهی آنها را هم نقد میکند و هرجا که بر اساس نگرش اخباری خود اشکالی میبیند، با صراحت به تبیین و رد آن میپردازد[۲].
اثر حاضر که با زحمات بسیار و تفحص و تتبع کم‌نظیر نویسنده به رشته تحریر درآمده، خلأ ناشی از فقدان کتابیجامع و بیان‌کننده چهره واقعی و حقیقی انقلاب اسلامی امام حسین(ع) و حادثه خونبار کربلا را تا اندازه‌ای پر کرد[۳].
ساختار
کتاب با دو مقدمه از سید احمد حسینی و نویسنده آغاز و مطالب در پنج باب و یک خاتمه، تنظیم شده است.
نویسنده، بیش از هیجده کتاب مشهور معتبر را مورد استفاده قرار داده که در بین آنها کتب خطی هم به چشم می‌خورد. وی چنان با مهارت متون این کتب را گلچین و بعد تنظیم و تحریر نموده است که در بدو نظر توهم می‌شود کلیه مطالب از خود اوست[۴].
گزارش محتوا
در مقدمه نخست، به بیان زندگی‌نامه نویسنده پرداخته شده[۵] و مقدمه مؤلف، پیرامون ولادت باسعادت امام حسین(ع) و اموری که در آن زمان واقع شده است، می‌باشد[۶].
نویسنده از خود مطلبی ندارد، جز در بعضی موارد با عنوان «أقول» و توضیحاتی در پاورقی با رمز «منه». ایشان به مطالب کتاب تقریبا ایمان و اذعان کامل دارد و می‌خواهد کتاب به‌عنوان مقتل مستقلی شناخته شود؛ لذا می‌نویسد: نقل و اقتباس از این کتاب بدون ذکر مأخذ جایز نیست؛ زیرا می‌خواهم این کتاب به‌عنوان مقتلی مستقل و معروف شناخته شود[۷].
گر‌چه کتاب مزبور، به نام مقتل است و مقتل معمولا به کتابیگفته می‌شود که در آن فقط محل کشته شدن و چگونگی آن را می‌نویسند، ولی این کتاب شرح مستند و فشرده‌ای است از زندگانی و مبارزات امام حسین(ع) که از تولد حضرت شروع می‌شود و به قیام توابین، خروج مختار و مرگ یزید پایان می‌پذیرد[۸].
باب اول درباره مناقب و فضایل امام(ع)، ثواب گریه بر مصیبت آن حضرت و همچنین پاداش لعن بر قاتلانش و اخباری که در مورد آن جناب وارد شده است، می‌باشد[۹].
باب دوم ماجرای بعد از مرگ معاویه، بیعت خواستن یزید، حرکت حضرت به مکه، فرستادن مسلم(ع) به کوفه، ورود به کربلا و جریان شهادت آن حضرت و هفتادودو یار باوفای ایشان را در خود جای داده است[۱۰].
باب سوم شامل حوادث بعد از شهادت امام(ع) و غارت خیام، فرستادن اهل‌بیت(ع) به کوفه و از کوفه به شام و در آخر به مدینه می‌باشد[۱۱].
باب چهارم در مورد حوادثی است که بعد از شهادت حضرت اتفاق افتاد؛ از قبیل گریه کردن آسمان و زمین و اهلشان، ضجه ملائکه، نوحه‌سرایی جن و ذکر مرثیه‌هایی که در رثای آن حضرت و یارانش سروده شده است[۱۲].
باب پنجم، ذکر فرزندان و همسران امام(ع) و فضیلت زیارت وی و ظلم و جور خلفای طاغوت بر مرقد مطهرش را در خود جای داده و خاتمه در مورد توابین، خروج مختار، کشتن قاتلان امام(ع) و در آخر، مرگ خفت‌بار یزید بن معاویه است[۱۳].
در واقع اصل مقتل الحسین از باب دوم کتاب آغاز می‌شود که دربرگیرنده وقایع بعد از مرگ معاویه و سرپیچی امام(ع) از بیعت با یزید و خروج از مدینه است. نکتهای که اثر حاضر را در میان کتب مقتل ممتاز کرده است، یکی تبحر و مهارت و اشراف مؤلف بر کتب پیشینیان و اخبار و حدیث است، دیگری روحیه‌ی نقادانه او[۱۴].
ویژگی مهم کتاب این است که خواننده با بررسی و مطالعه دقیق آن می‌تواند حداقل با مهمترین مقاتلی که از قرن دوم هجری تا پایان قاجاریه نگارش یافتهاند، آشنا شود و نمونه آرای هرکدام از این مقاتل را در یک موضوع مشخص ببیند[۱۵].
نویسنده هرگاه لازم دیده با صراحت به نقد نظرات علمای گذشته پرداخته است. وی در آغاز کتاب در بخش معرفی منابع، «مقتل الحسین» منسوب به ابومخنف را بررسی و رد کرده است. دقت وی در نقد منابع به‌حدی است که گاهی در جزئیات یک حادثه اظهار نظر میکند؛ مثلا در جایی می‌نویسد: «سوار شدن مسلم بن عقیل را بر اسب قبل از شهادتش در کوفه، فقط سید بن طاووس و ابن نما حلی ذکر کرده‌اند و من سیمی بر آن نیافتم». در داستان دو طفل مسلم، نویسنده پس از نقل خبر، با صراحت می‌نویسد: «من این داستان را فقط به اعتماد شیخ صدوق نقل کردم و الا چنین قصهای با این کیفیت و تفصیل از نظر من بعید است»[۱۶].
موضع نویسنده در مورد کتاب «روضة الشهداء» نیز مشخص است. وی در این خصوص به استادش محدث نوری اقتدا میکند و واعظ کاشفی نویسنده «روضة الشهداء» را متهم میکند که داستانهایی مثل عروسی حضرت قاسم، زعفر جنی و منصور ملک، ذوالجناح و برخی مطالب دیگر را از پیش خود ساخته و پرداخته است[۱۷].
وضعیت کتاب
این کتاب سابقا سه مرتبه چاپ شده بود که نسخه‌های خطی بود، ولی اخیرا (در سال 1364) با کوشش و مقدمه احمد حسینی و تحقیق آقای رضا استادی چاپ و به بازار عرضه شده است (کتاب حاضر)[۱۸].
سه نفر این کتاب را به فارسی ترجمه کرده‌اند که عبارتند از:
- حاج شیخ ابوالحسن شعرانی به نام «دمع السجوم»؛
- سید باقر کمره‌ای، به نام «رموز الشهادة»؛
- سید کریم امیری فیروزکوهی (ترجمه ایشان چاپ نشده است)[۱۹].
فهرست مطالب به‌همراه فهرست منابع و مآخذ کتاب، در انتهای آن آمده است. در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع[۲۰]، به توضیح برخی از مطالب متن پرداخته شده است[۲۱].
پانویس
- ↑ ر.ک: متن کتاب، ص552
- ↑ موسوی، سید ناصر، 1395
- ↑ ر.ک: میرشریفی، سید علی، 1365، ص62
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: مقدمه، ص1-10
- ↑ ر.ک: همان، ص11-15
- ↑ ر.ک: میرشریفی، سید علی، 1365، ص62
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان، ص63
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: موسوی، سید ناصر، 1395
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ میرشریفی، سید علی، 1365، ص63
- ↑ ر.ک: همان، ص62
- ↑ رک: پاورقی، ص158
- ↑ ر.ک: همان، ص159
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- میرشریفی، سید علی، «سخنی در شناخت نفس المهموم»، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله کیهان اندیشه، شماره 5، فروردین و اردیبهشت 1365 (2 صفحه، از 62 تا 63)، به آدرس:
http://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/25356
- موسوی، سید ناصر، «منابع اخیر تاریخ عاشورا (نفس المهموم و فيض الدموع)؛ مقاله‌ای از حجت الله جودکی به همراه نقد مقاله»، برگرفته از پایگاه اطلاع رسانی راسخون، پنجشنبه 6 آبان 1395، به آدرس اینترنتی: