آية الولاية
| نام کتاب | |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | حسینی میلانی، علی (نويسنده) |
| زبان | عربي |
| کد کنگره | |
| موضوع | |
| ناشر | مرکز حقايق اسلامي |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | 1431ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE4470AUTOMATIONCODE |
معرفی اجمالی
آية الولاية تألیف سید علی حسینی میلانی، از جمله آثار در دفاع از مذهب تشیع است که به زبان عربی نوشته شده است. آیه 55 سوره مائده که به آیایه ولایت مشهور است از جمله آیاتی است که شیعیان برای اثبات امامت امام علی(ع) به آن استدلال می‌کنند. نویسنده در این کتاب کوشیده است استدلال به آیه ولایت را تبیین کند و به شبهات پیرامون آن پاسخ گوید.
ساختار
کتاب مشتمل بر یک مقدمه و سه فصل است. در فصول کتاب به ترتیب بررسی شأن نزول آیه ولایت، دلالت این آیه بر امامت و دفع شبهات مخالفین مطرح شده است.
گزارش محتوا
نویسنده در مقدمه پس از ذکر آیه « إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَ رَسُولُهُ وَ الَّذِينَ ءَامَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَوةَ وَ يُؤْتُونَ الزَّكَوةَ وَ هُمْ رَاكِعُون».[۱]، که به آیه ولایت معروف است، موضوع بحث در این کتاب را - که عبارت است از استدلال امامیه به این آیه بر امامت امیرالمؤمنین علی(ع) - مطرح کرده است. وی ضرورت رجوع به سنت برای شناخت شأن نزول آیه، تبیین وجه استدلال به آیه بر امامت امیرالمؤمنین(ع) و پاسخ به اشکالات و اعتراضات و مناقشاتی را که علمای اهل سنت در کتب کلامی و اعتقادی بر این استدلال وارد کرده‌اند، را از مباحث کتاب دانسته است.[۲]
نویسنده در اولین فصل از کتاب، شأن نزول آیه ولایت را مورد بررسی قرار داده است. این آیه مبارکه هنگامی نازل شد که امیرمؤمنان علی(ع) انگشترش را در حال رکوع به مستمند بخشید. وی معتقد است شیعیان و اهل سنت بر این نظر متفقند و روایات زیادی در این زمینه از طرق فریقین وارد شده است که در سند آن جمع کثیری از صحابه و مشاهیر تابعین به چشم می‌خورد.[۳] مباحث این فصل شامل ذکر اسامی صحابه و تابعینی که در سند این خبر قرار گرفته‌اند، مشهورترین علمایی که این خبر را نقل نموده‌اند، کتبی که این خبر را در خود جای داده‌اند، اسناد معتبر این خبر از منابع اهل سنت و در آخر ذکر برخی فوائد مهم می‌باشد.[۴]
در ادامه اسامی 18 تن راویان این خبر از صحابه و تابعین لیست شده است که امیرالمؤمنین علی(ع)، مقداد بن اسود کندی، عمار بن یاسر، عبدالله بن عباس و ابوذر غفاری از آن جمله‌اند.[۵] سپس اسامی 63 نفر از مشاهیر علماء در قرون مختلف، که این خبر را نقل نموده‌اند فهرست شده است. این بخش از کتاب با ذکر نام سلیمان بن مهران الاعمش متوفای 148ق آغاز شده و به سید محمد مؤمن شبلنجی متوفای بعد از 1308ق پایان پذیرفته است.[۶]
از جمله منابعی که این خبر را متذکر شده‌اند می‌توان به جامع الاصول من احادیث الرسول ابن اثیر، تفسیر ابن ابی حاتم، جامع البیان فی تأویل القرآن (تفسیر الطبری)، معرفة علوم الحدیث حاکم نیشابوری ، المعجم الاوسط طبرانی و تفسیر الثعلبی اشاره نمود.[۷]
در دومین فصل از کتاب، دلالت آیه ولایت بر ولایت امیرالمؤمنین علی(ع) بررسی شده است. علمای شیعه از قدیم‌الایام به این آیه استدلال کرده‌اند. سید مرتضی لفظ «ولیکم» در آیه را چنین معنا می‌کند: شخصی که به تدبیر امورتان اولی و اطاعت از او بر شما واجب است. او نیز ثابت نمود که مشارالیه در «و الذین آمنوا» امیرالمؤمنین(ع) است و می‌گوید دلالت نص آیه بر امامت علی(ع) روشن است.[۸] شیخ طوسی ، خواجه نصیرالدین طوسی و علامه حلی از دیگر علمای شیعی هستند که دیدگاه آنها در اثبات امامت به این آیه ذکر شده است.[۹]
در فصل سوم کتاب، مناقشات و شبهات مخالفین مورد نقد و بررسی قرار گرفته است. مؤلف در ابتدای این فصل تأکید می¬کند که استدلال بر این آیه از قوی‌ترین ادله بر امامت امیرالمؤمنین علی(ع) است چراکه مستند به کتاب و سنت ثابت مورد پذیرش فریقین است؛ لذا نهایت تلاش خود را بر رد شبهات به‌کار برده‌اند. در رد این استدلال و نشر شبهه، معتزله و اشاعره با هم مشارکت کرده‌اند و بنابر تحقیقات من مهم¬ترین شبهات را در این‌باره معتزله وارد کرده‌اند و اشاعره از آنها پیروی کرده‌اند.[۱۰]
اولین شبهه را قاضی عبدالجبار معتزلی وارد کرده است. قاضی معتزلی معتقد است که ظاهر این آیه بر ادعای شیعه دلالت نمی‌کند و اجماع یا خبر قطعی هم نداریم که خلاف ظاهر را اثبات کند. در این آیه خداوند مؤمنین را به صیغه جمع وصف کرده و حمل الفاظ جمع بر واحد اگرچه جایز است به جهت تعظیم حمل شود، اما مجاز است نه حقیقت و اصل آن است که کلام بر حقیقت حمل شود. همچنین درباره «و یؤتون الزکاة و هم راکعون» می‌تواند به این معنا باشد که زکات می‌دهند و طریقه آنها تواضع و خضوع است. دیگر این‌که زکات دادن در هنگام اشتغال به نماز ممدوح نیست چرا که بر نمازگزار واجب است که تمام همت و نیتش را صرف نماز کند و کار دیگری انجام ندهد.[۱۱]
نویسنده، رد سخنان عبدالجبار را به کتب بزرگان شیعه از قبیل الشافی و الذخیرة و تلخیص الشافی ارجاع داده است. سپس به سخنان متأخرین از قاضی عبدالجبار چون فخر رازی ، عضد ایجی، سعدالدین تفتازانی، آلوسی و دیگران در این رابطه اشاره کرده است. در این میان برخی چون ابن تیمیه تنها راه رهایی از این موضوع، تکذیب اصل قضیه دانسته است.[۱۲] البته بسیاری از علمای اهل سنت ناچار به اعتراف به نزول این آیه در حق علی(ع) شده‌اند؛ مثلاً قوشجی ثمرقندی در این رابطه می‌نویسد: این آیه به اتفاق مفسرین در حق علی بن ابی‌طالب(ع) به هنگام اعطای انگشتری به نیازمند، در رکوع نمازش نازل شده است.[۱۳]
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در انتهای کتاب آمده است.
آدرس آیات، روایات و معرفی برخی اعلام در پاورقی‌های کتاب ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.