كتاب الصوم (للشيخ الأنصاري)
| نام کتاب | کتاب الصوم |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | مجمع الفکر الاسلامی، کمیته تحقیق تراث شیخ اعظم (گردآورنده)
انصاری، مرتضی بن محمدامین (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | |
| موضوع | |
| ناشر | المؤتمر العالمي بمناسبة الذکری المئوية الثانية لميلاد الشيخ الأعظم الأنصاري، الأمانة العامة |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1413 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE342AUTOMATIONCODE |
مؤلف
شيخ أعظم، شيخ مرتضى أنصارى قدّس سرّه
ويژگى‌هاى كتاب
كتاب حاضر از سه بخش تشكيل مى‌شود، و هر بخش آن درباره جنبه‌اى از جنبه‌هاى روزه است، البته گاهى هم تداخلى در برخى موارد ديده مى‌شود، اين سه بخش از اين قرارند:
أ- شرح إرشاد الأذهان:
اين قسمت شرح مزجى بخشى از كتاب صوم «إرشاد الأذهان» علامه حلى قدّس سرّه مى‌باشد كه متضمّن بحثى درباره ماهيت روزه به همراه يك خاتمه است، يعنى از صفحه 296 تا 300 چاپ جديد.
ب- شرح قواعد الأحكام:
اين قسمت شرح بخشى از كتاب صوم «قواعد الأحكام» مى‌باشد، و مشتمل مطلب دوم در موجبات افطار، از عبارت:«و بالغروب للتقليد أو للظلمة...» و مطلب سوم«فى ما يجب بالإفطار» و مطلب چهارم از عبارت:«و يستحب التتابع» كه در انتهاى مبحث اول است مى‌باشد، يعنى از صفحه 64 تا 66 از چاپ سنگى.
ج- مسائل متفرقة:
مجموع اين مسائل به بيست و چهار مسأله مى‌رسد كه نسخه‌ها در ترتيب آنها با هم متفاوتند، در نسخه‌های «ج و ع و م» برخى از آنها بعد از شرح إرشاد و برخى ديگر بعد از شرح قواعد آمده، در حالى كه در نسخه «ف» همگى پس از شرح إرشاد آمده‌اند و ترتيب اين چاپ بر اساس ترتيب نسخه «ف» مى‌باشد با اين تفاوت كه آنها را پس از شرح قواعد آورده‌ايم.
بايد به اين نكته اشاره كنيم كه در برخى از اين مسائل تداخل و گاها تكرار ديده مى‌شد، چنانچه در دو مسأله 8 و 21 «الإفطار قبل الزوال فى قضاء رمضان» و دو مسأله 9 و 22 «شرعية صوم الصبى» اين اتفاق افتاده و به دو بيان مختلف از آنها صحبت شده.
نسخه‌هاى مورد اعتماد
أ- نسخه خطى از كتابخانه «ملك» كه نسخه عكسى آن از كتابخانه رضويه مشهد آورده شده، تعداد صفحات اين نسخه (39 ورقة 78 صفحة) در مقياس (21 13 سم) بوده و در هر صفحه (26 سطرا) مى‌باشد اين نسخه متضمن مباحث خمس و زكاة نيز بوده و به دست مصطفى بن معصوم حسينى مازندرانى نوشته شده، در پايان آن اينگونه آمده:
«هذا آخر ما وجد من مسائل الصوم فى مؤلفاته تغمّده بغفرانه و أسكنه بحبوحة جنانه و زاد عليه بإكرامه و إحسانه. قد قابلت هذا الكتاب المستطاب بعد الاستكتاب مع فضلاء الأصحاب مع كمال الدقة بقدر الوسع و الطاقة من نسخة الأصل الذى كتبه قدّس سرّه». رمز اين نسخه حرف«م» ميباشد.
ب- نسخة خطى دوم از كتابخانه مدرسه فيضيه بقم است، اين نسخه در 95 صفحه در مقياس (15 11 سم) بوده و در هر صفحة (18 سطرا) دارد اين نسخه نيز متضمن مباحث خمس و زكاة بوده و در پايان آن اينگونه آمده:
«هذا جميع ما وجد في الصوم من المرحوم قدّس سرّه و قد كتبت من نسخة كتبت من خطه الشريف رحمه الله، و قد وقع الفراغ منه فى سلخ رجب عام السادس و الثمانين بعد المأتين و الألف 1286 ه»، رمز اين نسخه حرف«ف» مى‌باشد.
ج- نسخه سنگى چاپ شده در سال 1298 ه به همراه كتاب طهارة شيخ الأنصارى قدس سره، تعداد صفحات اين نسخه 40 صفحه در قطعه بزرگ است، و رمز اين نسخه حرف «ج» مى‌باشد.
د- نسخة سنگى ديگرى كه در سال 1303 ه به همراه كتاب طهارة در 39 صفحه در قطعه بزرگ به چاپ رسيده، ظاهرا ميان اين نسخه و يك نسخه معتبر مقابله شده، چرا كه اين نسخه به واسطه يك سرى تصحيحات مفيد از ديگر نسخه‌ها ممتاز گشته است.
اين كتاب به دست مستنسخ معروف زين العابدين نوشته شده، و رمز اين نسخه حرف «ع» مى‌باشد.
روش تحقيق
روش تحقيقاتى اين كتاب به شكل زير بود:
1- مقابله: گروهى از برادران مقابله ميان نسخه‌هاى مورد اعتماد «ف و ج و ع و م» و تعيين موارد اختلاف ميان آنها را به عهده گرفتند.
2- استخراج: عمليات استخراج در دو مرحله صورت پذيرفت:
أول: استخراج ابتدائى، به گونه‌اى كه اقوال و مصادر به شكلى ابتدايى استخراج شد.
دوم: بازنگرى دقيق در موارد استخراج شده.
3- ويرايش و تنظيم متن و انتخاب موارد مناسب از ميان نمونه‌هاى اختلافى براى قرار گرفتن در متن و قرار دادن باقى نسخه‌ها در پاورقى به همراه نقل اقوال و نصوص.
4- ساماندهى فنى و مناسب به پاورقى‌ها.
5- بازنگرى نهايى: پس از تكميل كتاب گروهى از فضلا به بازنگرى نهايى كتاب و بررسى آن از ناحيه متن و امور فنى پرداختند.
سختى‌هاى راه تحقيق
گروه تحقيق در آماده‌سازى اين كتاب با مشكلات بسيارى مواجه بود كه كمتر كتابى از مؤلفات شيخ أعظم قدّس سرّه از آنها خالى است و شايد بتوان عامل اين مشكلات را دو امر اساسى دانست:
أولا: نوشته‌هايى كه شيخ قدّس سرّه از خود به جاى گذاشته‌اند مجموعه يادداشت‌هاى نامرتبى هستند كه پر از حواشى و تصحيحات و عبارات خط خورده مى‌باشند، به شكلى كه گاهى اوقات تنظيم و تنسيق آنها حتى براى افراد متخصص و باتجربه نيز بسيار مشكل است.
ثانيا: خودسرى برخى كتاب در تنظيم عبارات و وارد كردن حواشى در جاى غير مناسب متن.