الجمان في تشبيهات القرآن
| نام کتاب | الجمان في تشبیهات القرآن |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | الجمان فی تشبیهات القرآن. فارسی |
| پدیدآورندگان | میر لوحی، علی (مترجم و محقق)
حدیثی، خدیجه (مصحح) ابن‌ناقیا، عبدالله بن محمد (نويسنده) مطلوب، احمد (مصحح) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | BP 83/2 /الف2ت4 |
| موضوع | قرآن - مسایل لغوی |
| ناشر | آستان قدس رضوی، بنياد پژوهشهای اسلامى |
| مکان نشر | مشهد مقدس - ایران |
| سال نشر | 1374 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE3019AUTOMATIONCODE |
معرفى كتاب:
اين كتاب نخستين كتابى است كه تشبيهات قرآن كريم را مورد بررسى
قرار مى‌دهد.در اين كتاب تشبيهات آمده در 36 سوره قرآن كريم از جمله نحل،كهف،
انبياء،حج،نور،صافات،حشر،مرسلات و فيل استقصا شده است.روش و اسلوب
مؤلف در بيان تشبيه آيه چنين است كه نخست آيه‌اى را مطرح مى‌كند و برحسب مورد به شرح
و توضيح برخى كلمات و لغات آن از نظر معنى و اعراب و احيانا اشتقاق و قرائت مى‌پردازد
و سپس اشاره‌اى اجمالى به معناى آن مى‌كند.آنگاه تشبيهات شاعران نامى و مشهور عرب را در موضوع
تشبيه آن آيه نقل مى‌كند و بدون اينكه غالبا خود در اين باب نظرى اظهار دارد،خواننده را
به قضاوت مى‌طلبد.در ميان شاعران قديم و محدّث و مولّد،وى بيش از همه از ذو الرّمة،
أعشى،امرؤا القيس،ابن المعتزّ و نابغۀ ذبيانى در موضوع تشبيه آيات قرآنى سخن به ميان
آورده و شعر ايشان را به عنوان بهترين شاهد آن تشبيهات نقل كرده و شأن تشبيه آيات
قرآن را از مقايسه با آنها منزّه و مبرّا دانسته است.
اشعارى كه ابن ناقيا در موضوعات مختلف مختلف تشبيه آورده بالغ بر هزار و صد بيت از شاعران
مختلف است كه مصححان محترم«الجمان»وجوه اختلاف آنها را در ذيل از منابع مختلف نقل كرده‌اند.
معرفى مؤلف:
ابو القاسم عبداللّه(/عبد الباقى)بن محمد بغدادى(410-485 ق)
شاعر،اديب،لغوى و قرآن‌پژوه و شاگرد ابواسحاق شيرازى است.او شاعرى ظرافت‌پيشه
و صاحب طبعى روان و اهل طنز و فكاهه بود و آثار منظوم و منثور طنزآميز و نيز اثرى به نام مقامات از او باقى مانده است.مقام دانش وى از آثارش،مانند كتاب مقامات او،
و كتاب الجمان و تشبيهات القرآن آشكار مى‌شود.از روايت‌هايى كه در كتاب الجمان
بيان داشته روشن مى‌شود كه وى نخست نزد پدرش كه راوى شعر و ناقل اخبار بوده به
تحصيل پرداخته است.او علم و ادب را از كسانى چون تنوخى،ابن نقور،العشارى،ابن
مقتدر و مخرّمى شنيد و كسانى چون عبدالوهاب اغاطى،محمد بن ناصر،ذهلى و غيره از او
روايت كرده‌اند.
برخى آثار او عبارتند از:كتاب ملح الممالحة،شرح كتاب الفصيح ثعلب،مختصر الاغانى،
ديوان رسائل،اغانى المحدثين،الجمان فى تشبيهات القرآن،مقامات أدبيه و...
انگيزه تأليف:
هدف و انگيزه اصلى ابن ناقيا از تأليف«الجمان»اثبات تفوق و علوّ
كلام الهى تا سرحد اعجاز به‌گونه‌ايست كه هيچ مخلوقى نتواند با آن برابرى كند و هنگامى
كه آدمى در مقام مقايسه كلام حق و كلام خلق برآيد به اين نتيجه برسد كه راهى به مقايسه
بين آن دو كلام نيست و بى‌اختيار به عجز خود از آوردن مثل كلام خدا در قرآن كريم
اعتراف كند.
ويژگى:
اين كتاب مرجع مهمى در بررسى تفسير قرآن و بلاغت عربى و ادب بلندپايه مى‌باشد
و منبع جالبى است كه آدمى با خواندن آن جوّى معنوى را احساس مى‌كند كه آيات كتاب حكيم آن را
منعكس مى‌نمايد و درمى‌يابد كه در آستانه ادبى جاويد قرار گرفته كه با تمام سربلندى و عزت در طول تاريخ مبارز مى‌طلبد.و شايد اين كتاب نقطه عطف تازه‌اى براى بررسيهاى
قرآنى جديد و بحثهاى بلاغى بديع باشد.
ساختار كتاب:
سخن مترجم،مقدمه مصححان دربارۀ معناى تشبيه و اهميت بررسى آن،معناى لغوى
تشبيه و معناى اصطلاحى آن،كتابهاى تأليف شده در موضوع تشبيه،شرح‌حال«ابن ناقيا»،تأليفات
ابن ناقيا و...در آغاز اين اثر آمده است.سپس مقدمه‌اى كوتاه از مؤلف آن يعنى ابن ناقيا
آمده و پس از آن تشبيهات موجود در برخى سوره‌هاى قرآنى مورد بررسى قرار گرفته است.
در پايان در بخش ملحقات ترجمه آياتى از قرآن كريم كه در متن«الجمان»نقل شده،ترجمه احاديث،
روايات،امثال و عبارتهاى منقول در مقدمه مصححان و متن«الجمان»ترجمۀ اشعار عربى مقدمه
مصححان،ترجمه اشعار متن،ترجمۀ اشعار و عبارتهاى عربى در پاورقى‌ها،منابع و مآخذ تصحيح
«الجمان»،منابع و مآخذ ترجمه«الجمان»،فهرست قافيه‌هاى اشعار،نامهاى اشخاص و
فرقه‌ها و قبيله‌ها،مكانها و بناهاى تاريخى و فهرست نامهاى ستارگان و اصطلاحات نجومى آمده
است.
نسخه‌شناسى
اين كتاب با تصحيح دكتر احمد مطلوب و خانم دكتر خديجه حديثى به زبان عربى
از سوى وزارة الثقافة و الارشاد در سال 1968 م در 448 صفحه منتشر شده است.نسخه
موجود در برنامه ترجمۀ تحقيق‌شدۀ اين اثر است كه توسط دكتر سيد على مير لوحى و با همكارى بنياد پژوهشهاى اسلامى آستان قدس رضوى در قطع وزيرى با جلد شوميز در 581 صفحه براى اولين‌بار
در سال 1374 شمسى به چاپ رسيده است.
منابع:1-بهاء الدين خرمشاهى،دانشنامه قرآن،ج اول،ص 848
2-مقدمه مترجم و مصححان كتاب
پیوندها
مطالعه کتاب الجمان في تشبیهات القرآن در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور