شرح أدب الكاتب
| نام کتاب | شرح أدب الکاتب |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | ادب الکاتب. شرح |
| پدیدآورندگان | جوالیقی، موهوب بن احمد (نويسنده)
رافعی، مصطفی صادق (مصحح) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | PJ 6184 /الف2 الف4024 |
| موضوع | ابن قتیبه، عبدالله بن مسلم، 213 - 276ق. ادب الکاتب - نقد و تفسیر
زبان شناسی زبان عربی - معنی شناسی |
| ناشر | مکتبة القدسي |
| مکان نشر | قاهره - مصر |
| سال نشر | 1350 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE11863AUTOMATIONCODE |
معرفی اجمالی
"شرح ادب الكاتب" اثر جواليقى متوفاى 539 ه.ق است كه كتاب را به زبان عربى، درباره لغت شناسى و براى استفاده وزيران، همراه با مقدمه‌اى مشهور كه شايد به عنوان اعتراف‌هاى سياسى - فرهنگى وى از دين تلقى شود، نوشته است.
از قرن سوم به بعد، واژه ادب مفهوم جديد ديگرى پيدا مى‌كند و آن رسوم و تشريفاتى است كه هر قشر مخصوص از مردم موظف به رعايت آنها هستند. با توجه به همين معنى است كه نام بسيارى از كتاب‌ها با كلمه ادب شروع مى‌شود و بيانگر آداب و رسوم و تشريفات ويژه هر قشر است، چون ادب الكاتب، از ابن قتيبه، ادب النديم از كشاجم، ادب القاضى، ادب الوزير و امثال آن.
كتاب بر حسب باب‌هاى موضوعى مرتب شده و شامل 148 باب مى‌شود، همچون باب غنى و فقر، خصب و جدب، مرض، الوان، عطا و.... ابن قتيبه (276ق). عبدالرحمن همدانى نيز همان كار ابن قتيبه را در كتابش انجام داده است.
كتاب حاضر كرسى درس وى در مدرسه نظاميه بوده است.
شرح اين كتاب به اين صورت است كه جملات ابن قتيبه در كتاب ادب الكاتب را آورده و بعد از هر جمله به شرح مطالب و لغات اين كتاب پرداخته است.
اين كتاب را ابن قتيبه براى وزير وقت ابن خاقان نگاشته و مقدمه طويلى بر آن نوشته است. در اين كتاب از انگيزه‌هاى تأليف و نيز ناهنجارى‌هاى رايج در بين نويسندگان عصر خويش، همچون دورى از ادب و معرفت و تعليم و عدم شناخت اصول كتابت سخن رانده است. همچنين پيرامون فرهنگ كاتب از ويژگى‌ها و شمايل و اخلاق او مفصل بحث كرده و كمى در مورد اساليب ترسل و آداب و رسوم مكاتبات، سخن به ميان آورده است. آن گاه كتابش را به چهار بخش يا كتاب تقسيم بندى كرده شامل: كتاب المعرفة، كتاب تقويم اليد، كتاب تقويم اللسان و كتاب الابنية. نيز براى هر كتاب، باب‌هايى را اختصاص داده است. در اين راستا رويكرد كلى مؤلف بيشتر متوجه علم لغت مى‌باشد.... اين كتاب در گذر عصرهاى مختلف، مورد توجه فراوان مؤلفين و محققين بوده است و در رد آن و برشمارى كژى‌ها و كاستى‌ها و شرح خطبه يا ابيات آن و احياناً شرح كامل و تلخيص آن، كتاب‌هاى زيادى به نگارش درآمده است.
شايد از قديم‌ترين اين كتاب‌ها كتاب غلط ادب الكاتب ابن كيسان (299ق) و شرح ادب الكاتب زجاجى و شرح خطبه ادب الكاتب خارزنجى (348ق) و شرح ادب الكاتب فارابى (350ق) و شرح ادب الكاتب زهراوى (حدود 350ق) و شرح خطبه ادب الكاتب عبدالباقى بن محمد 390 ه.ق باشد.
پس از قرن چهارم كتاب‌هاى زياد ديگرى مشابه كتاب‌هاى ياد شده، درباره كتاب ادب الكاتب نگاشته شد كه مهم‌ترين و مشهورترين آنها را كتاب الاقتضاب فى شرح ادب الكاتب اثر ابن سيد بطليوسى (521ه-) و شرح ادب الكاتب ابومنصور موهوب بن احمد جواليقى نام برد.
در زبان و ادبيات عرب، چهار كتاب را به عنوان كتاب‌هاى اصلى ادب مى‌شناخته‌اند و خواندن مكرر آنها را به متعلم توصيه مى‌كرده‌اند: ادب الكاتب ابن قتيبه، الكامل مبرد، البيان و التبيين جاحظ و نوادر يا امالى ابوعلى قالى بغدادى و تعداد علوم ادبى را از هشت تا پانزده نوشته‌اند كه مهم‌ترين آنها عبارت است از: لغت، صرف اشتقاق، خط، نحو، معانى، بيان، بديع، عروض، قافيه، قرض الشعر، علم انشاء يا علم نثر، محاضرات، كه تعدادى ديگر از علوم را نيز بر آنها افزوده‌اند.
در پايان كتاب، پس از فهارس، درباره زندگى مصنف مطالبى ذكر گرديده است.
وضعيت كتاب
در پايان كتاب فهرستى از مطالب و سپس فهرست اعلام ذكر شده است.
منابع مقاله
1- پايگاه مجلات تخصصى نور: مجله آينه پژوهش» خرداد و تير 1384 - شماره 92. عنوان مقاله: كتاب شناسى فن كتابت و كتاب ورزى و ترسل در زبان عربى (از آغاز تا قرن چهارم ق. نويسنده: شيخ موسى، محمد خير. نويسنده: علينقيان، حسين
2- پايگاه مجلات تخصصى نور: مجله كيهان فرهنگى» خرداد 1366 - شماره 39. عنوان مقاله: ادب و مفاهيم آن. نويسنده: غلامرضايى، محمد