فارسیان در برابر مغولان
فارسیان در برابر مغولان تألیف عبدالرسول خیراندیش؛ کتابی است که به بررسی موضع و عملکرد ساکنان و حاکمان سرزمین فارس در مواجهه با هجوم مغولان و در طول دورۀ حاکمیت آنان میپردازد. این اثر با نقد دیدگاه سادهانگارانۀ «اطاعت بدون مقاومت فارسیان» و با نشان دادن پیچیدگی شرایط تاریخی آن عصر، به تحلیل رویدادها و تحولات فارس از قرن چهارم تا اواسط قرن هشتم هجری، با تمرکز بر عصر مغول (قرن 7 و 8 ه.ق) میپردازد.
| فارسیان در برابر مغولان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | خیراندیش، عبدالرسول (نویسنده) |
| ناشر | آبادبوم |
| مکان نشر | تهران |
| سال نشر | 1394ش |
| چاپ | اول |
| شابک | 978-600-94501-5-2 |
| موضوع | فارس -- تاریخ -- ۴۵۰-۷۵۰ق,ایران -- تاریخ -- مغولان و ایلخانان، ۶۱۶-۷۵۶ق,ایران -- تاریخ -- اتابکان فارس، ۵۴۳ -۶۸۴ق,ایران -- تاریخ -- خوارزمشاهیان، ۴۷۰ - ۶۲۸ق |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DSR ۲۰۴۳/الف۴۵خ۹۵ |
ساختار
کتاب از یک دیباچه، مقدمه، سالشمار وقایع تاریخی، هشت فصل اصلی، سخن پایانی، پیوستها و فهرست منابع تشکیل شده است. هر فصل دارای ساختاری منظم متشکل از «درآمد»، «متن» (وقایعنگاری) و «برآیند» است.
گزارش کتاب
کتاب «فارسیان در برابر مغولان» اثر عبدالرسول خیراندیش، پژوهشی است که به رغم پرداختن به تحولات عصر مغول، در اصل فصلی از تاریخ منطقه فارس را روایت میکند. نویسنده درصدد است تا با به چالش کشیدن این قول رایج که ساکنان فارس بدون هیچ مقاومتی در برابر مغولان تسلیم شدند، پیچیدگی شرایط تاریخی و طیف گستردهای از واکنشها از جمله مقاومتهای نظامی و فرهنگی، اطاعت مصلحتآمیز و تلاش برای حفظ استقلال داخلی را نشان دهد. منظور از «فارسیان» در این کتاب صرفاً دارندگان یک نژاد یا زبان خاص نیست، بلکه در درجه اول ساکنان تاریخی سرزمین فارس و سپس مدافعان آن را شامل میشود.
دوره تاریخی مورد بررسی کتاب از قرن چهارم هجری (دولت آل بویه) تا اواسط قرن هشتم هجری (دولت آل مظفر) گسترده شده، اما تمرکز اصلی آن بر عصر مغول (نیمه اول قرن هفتم تا نیمه اول قرن هشتم هجری) مقارن با عصر سعدی و حافظ است.
فصل اول با عنوان «فارس در آستانۀ هجوم مغولان به ایران» به زمینهها و اوضاع منطقه فارس پیش از تهاجم مغول میپردازد و به موضوعاتی چون حملۀ مغولان از شهر طراز، دولتها و ارتشهای ترک، شکلگیری دولت شبانکاره، حکومت اتابکان سلغری در شیراز، زوال سیراف، نقش شولها و توصیف سعدی از اوضاع فارس اشاره دارد.
فصل دوم «اتابک سعد اول؛ تلاش برای دور نگهداشتن فارس از جدال خوارزمشاهیان و مغولان» را بررسی میکند و به مداخلات اتابک سعد در اصفهان، جدال بر سر عراق عجم، آغاز جنگ مغول و خوارزمشاهیان، سقوط شهرهای ماوراءالنهر، رویارویی سعد با خوارزمشاهیان بر سر اصفهان، حمله غیاثالدین خوارزمشاه به فارس در 621ق، پیوستن اتابک سعد به جلالالدین خوارزمشاه و اقدامات عمرانی او میپردازد.
فصل سوم به «اتابک ابوبکر سعد؛ تلاش نافرجام برای ایستادگی در برابر مغولان» اختصاص دارد. در این فصل به فرمانروایی ابوبکر، رویگردانی مردم آذربایجان از خوارزمشاهیان، آخرین روزهای جلالالدین، اطاعت اتابکان یزد از مغولان، تدابیر شبانکارگان، رونق علوم ادبی در عصر سلغریان، دیدگاه سعدی درباره سقوط بغداد و تائید اقدام اتابک فارس در همراهی با مغولان و اوضاع اداری و عمرانی فارس در اواسط قرن هفتم اشاره شده است.
فصل چهارم با عنوان «از سعد دوم تا سلجوق شاه؛ تلاشهای نظامی در برابر قشونکشی مغولان به فارس» به عزل و قتل ملک قطبالدین شبانکاره، به قدرت رسیدن نظامالدین حسن، زوال حکومت فارس پس از مرگ اتابک ابوبکر، افزایش نفوذ مغولان در شیراز، قیام سلجوقشاه و کشتار مغولان در شیراز در 661ق، جنگ با شبانکارگان، عزیمت سلجوقشاه به ساحل شیف، رسیدن لشکر مغول به فارس، نجات شیراز از قتل عام، پایان کار سلجوقشاه، شورش قاضی شرفالدین و انصراف هلاکوخان از کشتار مردم شیراز میپردازد.
فصل پنجم «ابش خاتون؛ ناکامی در برابر تصرف دیوانی فارس توسط مغولان» را تحلیل میکند و موضوعاتی مانند توصیف مارکوپولو از هرمز، عزیمت ابش خاتون به اردوی مغول و ازدواج با منکو تیمور، نامه سعدی، اندیشههای قاضی بیضاوی درباره کشورداری، اوضاع شیراز، حکومت مجدالدین رومی، خشکسالی و قحطی دهه 680ق و اجاره دادن مالیات فارس به جمالالدین طیبی را در بر میگیرد.
فصل ششم با نام «حکومت مالیاتی خاندان طیبی؛ تلاش برای دور نگهداشتن فارس از مداخله مغولان» به آخرین ظلمهای ارغون خان، تغییرات در دیوانسالاری، رواج پول کاغذی در شیراز، کردوچین دختر ابش خاتون، ملک جلالالدین و تجارت مروارید، طاس عدالت و درخت عروس مستان در شیراز، حکومت سلطان خاتون و شروع مداخله مغولان چوپانی در فارس میپردازد.
فصل هفتم «اینجویان؛ تلاش برای رهایی فارس از مداخله و سیطره مغولان» را بررسی کرده و به اینجو به عنوان پدیدهای در حال گسترش، پایان مداخله مغولان، انعکاس شرایط در ساقینامه حافظ، روایت ابن بطوطه از قیام مردم شیراز، اوصاف شیخ ابواسحاق اینجو و مقام قاضی مجدالدین فالی اشاره دارد.
فصل هشتم و پایانی با عنوان «مظفریان؛ تهاجم و تسلط فارسیان بر مغول» به برآمدن مظفریان از یزد، سرکوب مغولان نکودری، نقش شمسالدین صاین، مظفریان و مغولان اوغان و جرمان، بیعت امیر مبارزالدین با نماینده خلیفه، مظفریان به عنوان فرمانروایان فارس، سرکوب مغولان هزاره شادی و در نهایت تسلط فارسیان بر مغولان میپردازد.[۱]
پانويس
منابع مقاله
پایگاه کتابخانه تخصصی ادبیات