دائرةالمعارف الحسینیة؛ دیوان القرن الأول

دیوان القرن الأول کتابی سه‌جلدی از مجموعه «دائرةالمعارف الحسينية»، تألیف محمدصادق محمد الکرباسی(متولد 1366ق، کربلا) فقیه، مفسر و مورخ معاصر عراقی مقیم لندن که در آن با هدف ثبت و بررسی ادبیات مرثیه و مدح اهل‌بیت(ع) در قرن اول، به گردآوری و تحلیل شعر حسینی سروده شده در آن دوره، پرداخته شده و به‌عنوان یک منبع جامع در این زمینه شناخته می‌شود.

دائرة المعارف الحسینیة
پدیدآوران	کرباسی، محمدصادق (نويسنده)
عنوان‌های دیگر	دیوان القرن الاول هجری ‏16
ناشر	المرکز الحسيني للدراسات
مکان نشر	انگلیس - لندن
سال نشر	1414ق
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	ش.4 - 5 /ک4د2 ۴۱/۷۵ BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

انگیزه نگارش

انگیزه اصلی نویسنده از تألیف این اثر، احیای نهضت مبارک امام حسین(ع) و زنده نگه‌داشتن شخصیت و میراث ایشان از طریق شعر است و هدف «دایرة المعارف الحسینیة» که این دیوان بخشی از آن است، ارائه یک «دایرة المعارف کامل» درباره ابعاد مختلف زندگی، سنت، قیام و تأثیر امام حسین(ع) است.

ساختار

کتاب با دو مقدمه از ناشر و نویسنده آغاز و مطالب در دو جلد، سامان‌دهی شده است. نویسنده اشعار را بر اساس قافیه‌های الفبایی مرتب کرده و هر بخش را به اشعاری با قافیه مشخص اختصاص داده است.

گزارش محتوا

در مقدمه ناشر، به‌صورت مختصر و خلاصه، به موضوع کتاب، اهمیت و انگیزه نگارش آن، اشاره شده است. در مقدمه نویسنده (تمهید) نیز بر اهمیت و جایگاه جاودانه نهضت امام حسین(ع) به‌عنوان نمادی از فداکاری و جهاد تأکید شده و این نهضت، منبع الهام‌بخش آزادی و کرامت انسانی معرفی گردیده و به انواع اشعار جمع‌آوری‌شده پرداخته است.

در این کتاب، اشعار و مطالب، بر اساس حروف قافیه دسته‌بندی شده‌اند و هر بخش به یک حرف قافیه خاص اختصاص دارد. به‌عنوان‌مثال:

قافیه همزه مکسوره: این بخش شامل اشعاری است که قافیه آنها با حرف همزه مکسوره پایان می‌یابد. از جمله مهم‌ترین این اشعار می‌توان به «قتلى بالطف» (کشته‌شدگان در طف) سروده لبید بن قیس مرادی (متوفی ۷5ق) اشاره کرد که به وقایع کربلا می‌پردازد. همچنین، شعر «خذ حقنا منه» (حق ما را از او بستان) با ۱۵ بیت از امام علی بن الحسین سجاد(ع) که به مظلومیت اهل‌بیت(ع) و طلب عدالت می‌پردازد، در این قسمت قرار دارد.

قافیه الف مقصوره: این قسمت به اشعاری با قافیه الف مقصوره می‌پردازد. دو بیت از حسان بن ثابت انصاری (متوفی 5۴ق) با عنوان «سبط النبی» که درباره حضرت فاطمه(س)، امام حسن(ع) و امام حسین(ع) آمده است. همچنین، شعر «یا غصة الجور» (ای بغض ستم) شامل دو بیت از قاسم بن حسن بن علی(ع) که رجز ایشان بوده است.

قافیه باء مفتوحه: این بخش شامل تعداد زیادی از اشعار با قافیه «ب» مفتوحه است. اشعاری از حضرت علی‌اکبر(س) با عنوان «لا أقول کذبًا» (دروغ نمی‌گویم) که در روز عاشورا رجز ایشان بوده است، و اشعار منسوب به حضرت زینب کبری(س) با عنوان «یا شقیق فؤادی» (ای همزاد قلبم) که هنگام دیدن سر بردار بر نیزه سروده است.

قافیه تاء مکسوره: این بخش تنها شامل شعر «الموت الکریم» (مرگ شرافتمندانه) از حضرت عباس بن علی بن ابی‌طالب(ع) است که هنگام حمل مشک بر شانه راست خود در روز عاشورا سروده است.

قافیه دال مفتوحه: در این بخش، اشعاری با قافیه «د» مفتوحه آمده است. از جمله اشعار این بخش می‌توان به «کلاهما إمام» (هر دو امام‌اند) از ثابت بن سعد انصاری، «أبشر هدیث» (بشارت باد که هدایت شدی) از زید بن عمرو ساعدی و «لولیتم الأکتاد» (هر آینه پشت می‌کردید به گروهی که به‌سوی شما آمده است) از حبیب بن مظاهر اسدی (متوفی ۶۱ق) اشاره کرد که به سستی و ترس دشمن و وفاداری و پایداری در راه امام حسین(ع) می‌پردازد.

قافیه راء مفتوحه: این بخش شامل اشعاری با قافیه «ر» مفتوحه است. شعر دوبیتی «أقسمت لا أقتل إلا حرًا» (قسم خوردم جز آزاده‌ای را نکشم) از مسلم بن عقیل (متوفی ۶ق) که به شجاعت در میدان نبرد اشاره دارد، در آغاز این بخش قرار گرفته است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.