شیخ الشرف عبیدلی، محمد بن محمد
شیخ الشرف عبیدلی (۳۳۸-۴۳۶ق)، با نام کامل ابوالحسن محمد بن ابیجعفر محمد بن علی العبیدلی الحسینی، نسبشناس برجسته شیعه در قرن چهارم و پنجم هجری بود که به عنوان نسابة العراق و امام اهل النسب شناخته میشد. وی از شاگردان شیخ مفید و یکی از مشایخ شریف مرتضی، شریف رضی، شیخ طوسی و احتمالاً ابوالصلاح حلبی محسوب میشد.
| شیخ الشرف عبیدلی | |
|---|---|
 شیخ الشرف عبیدلی، محمد بن محمد | |
| نام کامل | ابوالحسن محمد بن ابیجعفر محمد بن علی العبیدلی الحسینی |
| نامهای دیگر | ابيحسن محمد بن ابيجعفر شيخ الشرفين العبيدلي النسابه، ابن ابي جعفر، شيخ الشرف العبيدلي، ابوالحسن محمد، عبيدلي، محمد بن محمد، عبيدي، محمد بن محمد |
| لقب | شیخ الشرف |
| نسب | العبیدلی الحسینی (منسوب به عبیدالله الأعرج بن الحسین الأصغر بن امام سجاد علیهالسلام) |
| نام پدر | ابوجعفر محمد بن علی (صاحب الصندوق) |
| ولادت | ۲۸ ذیالقعده ۳۳۸ق |
| محل زندگی | بغداد، موصل |
| رحلت | ۷ رمضان ۴۳۶ق |
| مدفن | بغداد |
| طول عمر | ۹۸ سال |
| فرزندان | تمامی پسرانش در زمان حیاتش فوت کردند |
| دین | اسلام |
| مذهب | شیعه |
| پیشه | نسبشناس، نویسنده، شاعر |
| منصب | جانشین نقیب سادات در بغداد |
| اطلاعات علمی | |
| درجه علمی | نسابة العراق، امام اهل النسب |
| علایق پژوهشی | علم الانساب |
| اساتید | |
| شاگردان | |
| برخی آثار | |
ولادت
ابوالحسن محمد بن ابیجعفر محمد بن علی العبیدلی الحسینی، معروف به شیخ الشرف عبیدلی، در روز ۲۸ ذیالقعده سال ۳۳۸ق چشم به جهان گشود. وی از سادات حسینی و از نوادگان عبیدالله الأعرج بن الحسین الأصغر بن امام سجاد علیهالسلام بود. پدرش ابوجعفر محمد بن علی، معروف به "صاحب الصندوق" از عالمان و نسبشناسان زمان خود بود.
القاب و کنیههای او
«شیخ الشرف»، لقبی است که در دوران زندگانیاش بدو داده شد؛ تاآنجاکه شاگردش ابوالغنائم نسابه میگوید: «وی در میان اشراف بدین لقب ملقب بود». از سوی دیگر چونکه او از نسل عبیدالله اعرج است او را عُبَیدُلی خواندند، اما باید گفت که وی بیشتر از همه در زمان خود به «ابن ابیجعفر» مشهور بوده و با این تعبیر از او یاد میشده است.
عبیدلی از نگاه عالمان و بزرگان
عبیدلی که به تعبیر ذهبی از مشایخ شیعیان بود، در دانش انساب تبحر داشت و علامه این فن بشمار میرفت؛ بهگونهای که برخی او را نسابه عراق و برخی وی را امام و پیشوای اهل نسب دانستهاند و گفته شده که چون وی در این دانش یگانه بود، به «شیخ الشرف» ملقب شد. ابن عنبه، نسبشناس شهیر گفته است که: «دانش انساب در زمان وی بدو ختم میشد و او آثار بزرگ و کوچک زیادی در دانش انساب داشته است» و به همین دلیل است که کتاب انساب وی یکی از منابع کتابهای انساب دانشمندان بعد قرار گرفت. ناگفته نماند که وی را شاعر نیز دانستهاند؛ کمااینکه در «الوافي بالوفيات»، شعری از او نقل شده است. او همچنین بنا به گفته فخر رازی جانشین نقیب سادات در بغداد بوده است.
تحصیلات
شیخ الشرف عبیدلی تحصیلات خود را نزد پدر و دیگر عالمان زمان آغاز کرد و سپس از محضر استادان بزرگی بهره برد. وی نزد شیخ مفید، ابوالفرج اصفهانی، ابونصر سهل بخاری، ابوالعباس احمد بن علی بن ابراهیم (پدربزرگ مادریاش)، ابوبکر احمد بن فضل ربعی و بسیاری دیگر از عالمان زمان خود دانش آموخت. او در علم انساب تخصص ویژهای پیدا کرد و به عنوان برجستهترین نسبشناس عصر خود شناخته شد.
اساتید
- ابونصر سهل بن عبدالله بن داوود بن سلیمان بن ابان بن عبدالله بخاری (زنده به سال ۳۵۰ق/۹۶۱م)؛
- پدرش، ابوجعفر محمد بن علی که به «صاحب الصندوق» مشهور بود؛
- پدربزرگ مادریاش، ابوالعباس احمد بن علی بن ابراهیم؛
- داییاش، ابوهاشم حسین بن احمد نسابه، معروف به ابن معیه؛
- شیخ مفید، ابوعبدالله محمد بن محمد بن نعمان عکبری (۳۳۶-۴۱۳ق/۹۴۷-۱۰۲۲م)؛
- ابوالفرج اصفهانی (۲۸۴-۳۵۶ق/۸۹۷-۹۶۷م)؛
- ابوبکر احمد بن فضل ربعی، ملقب به سندانه؛
- شریف ابوجعفر محمد ابن ابیالقاسم علی بن معیه، نسبشناس برجسته، نویسنده کتاب «المبسوط» در دانش انساب؛
- ابوالمنذر علی بن حسین بن طریف بجلی خزاز کوفی نسابه؛
- شریف ابوالغنائم عبدالله بن حسن بن محمد، معروف به ابن اخیالمبرقع زیدی دمشقی؛
- شریف أبومحمد الحسن بن أبيالحسن محمد الأكبر بن يحيى بن الحسن بن جعفر الحجة بن عبيدالله الأعرج بن الحسين الأصغر بن الإمام السجاد(ع) الدنداني النسابة الحسيني، معروف به ابن اخیطاهر (د. ۳۵۸ق/۹۶۸م)؛
- ابوعبیدالله محمد بن عمران بن موسی مرزبانی (۲۹۷-۳۷۸ق/۹۰۹-۹۸۸م)؛
- ابوعمر محمد بن عباس بن محمد بن زکریا بن یحیى بن معاذ، معروف به ابن حیویه (۲۹۵-۳۸۱ق/۹۰۷-۹۹۱م)؛
- ابوعبدالله صفوانی اصم؛
- أبوعلي محمد بن علي بن أبيمحمد الحسن الناصر الكبير الأطروش بن علي الحسيني؛
- جعفر بن علی عباسی رقی نحوی، معروف به ابراهیمی.
شاگردان
- شریف نجمالدین ابوالحسن على بن محمد بن علی بن محمد عمری، معروف به ابن صوفی؛
- ابوالغنائم نسابه؛
- شیخ الشرف ابوحرب محمد بن محسن بن حسن بن علی دینوری علوی نسابه؛
- ابونصر احمد بن محمد بن احمد بن عمر بن سلمان بن بکر بن میمون سلمی غزال، معروف به ابن الوتار؛
- ابومنصور محمد بن محمد بن عبدالعزیز عکبری؛
- سید مرتضى علمالهدى، ابوالقاسم علی بن حسین بن موسی بن محمد بن موسى بن ابراهیم، فرزند امام موسى بن جعفر؛
- سید رضی، ابوالحسن محمد بن حسین بن موسی، برادر سید مرتضى و نویسنده کتاب بلندآوازه نهجالبلاغه؛
- شیخالطائفه ابوجعفر محمد بن حسن طوسی.
مسافرتها
شیخ الشرف عبیدلی به عنوان یکی از مشایخ بزرگ شیعه در بغداد فعالیت میکرد. وی مدتی جانشین نقیب سادات در بغداد بود و به تدریس و تألیف اشتغال داشت. او مسافرتهایی به دمشق، طبرستان و مصر داشت و ابتدا در بغداد ساکن بود، سپس به موصل رفت و در اواخر عمر به بغداد بازگشت. شاگردان بسیاری از محضر او بهره بردند که از جمله میتوان به سید مرتضی، سید رضی، شیخ طوسی، ابن صوفی و ابوالغنائم نسابه اشاره کرد.
وفات
شیخ الشرف عبیدلی سرانجام در روز ۷ رمضان سال ۴۳۶ق در بغداد دیده از جهان فروبست و در همان شهر به خاک سپرده شد. وی ۹۸ سال عمر پربرکت کرد و به دلیل عمر طولانیاش، توانست دانش خود را به نسلهای بعد انتقال دهد. از او هیچ فرزند پسری برجای نماند و تمامی پسرانش در زمان زندگانیاش از دنیا رفتند.
آثار
عبیدلی کتابهای زیادی داشته است؛ بهگونهای که از او به «صاحب التصانيف» یاد شده است. برخی از آثار وی ازاینقرارند:
- نهاية الأعقاب یا تهذيب الأنساب یا تهذيب الأنساب و نهاية الأعقاب؛
- الانتصار لبني فاطمة الأبرار؛
- الحاوي؛
- المبسوط؛
- الرضوية في نصرة جعفر بن علي؛
- تهذيب أعيان الأسرار؛
- مقدمة في النسب[۱].
پانویس
- ↑ پایگاه اینترنتی بنیاد محقق طباطبایی