سرشت انسان پژوهشی در خداشناسی فطری
سرشت انسان: پژوهشی در خداشناسی فطری، اثر علی شیروانی (متولد 1343ش)، محقق، پژوهشگر و مترجم حوزه فلسفه، منطق، فقه و اصول است. این کتاب پژوهشی است در حوزۀ خداشناسی فطری که به بررسی ابعاد مختلف سرشت انسان، از جمله گرایشهای درونی او به کمال مطلق (خدا)، میپردازد و آن را بهعنوان یک مبنای قوی در اعتقادات دینی تبیین میکند.
| سرشت انسان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شیروانی، علی (نويسنده) |
| عنوانهای دیگر | پژوهشی در خداشناسی فطری |
| ناشر | نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها. معاونت امور اساتيد و دروس معارف اسلامی |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | 1376ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | - |
| موضوع | خدا شناسی - خدا و انسان - فطرت |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | 4س9ش 217/8 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
این کتاب تک جلدی شامل پیشگفتار، فهرست، مقدمه، هشت فصل اصلی، و بخش پایانی مشتمل بر سخن پایانی، کتابشناسی توصیفی فطرت، فهرست آیات و فهرست اعلام است.
سبک نگارش
سبک نگارش کتاب پژوهشی و تحلیلی است و هدف آن ارائۀ یک بحث مفصل دربارۀ نظریه فطرت است و نویسنده به طور گسترده به استناد به آیات قرآن و روایات اسلامی برای تبیین و تشریح فطرت و جایگاه آن در بینش اسلامی میپردازد[۱].
همچنین، روش مقایسه و استدلال عقلی نیز به کار گرفته شده است، بهویژه در مقایسه برهان فطرت با سایر براهین فلسفی و کلامی[۲].
گزارش محتوا
فصل اول: نظریهی فطرت یا انسانشناسی اسلام: این فصل با طرح پرسشهایی درباره ماهیت انسان، آغاز میشود و سپس به تعریف و تبیین کلی نظریه فطرت در انسانشناسی اسلامی میپردازد. در ادامه، دیدگاههای انسانشناسی غیراسلامی مانند دیدگاه مارکسیسم (که انسان را محصول شرایط مادی و تاریخی میداند) و دیدگاه اگزیستانسیالیسم (انسان ماهیت و طبیعت از پیش تعیین شدهای ندارد) نقد و بررسی میشوند. در پایان این فصل، ویژگیهای انسان در قرآن به دو دسته "انسان آغازین" (دارای فطرت الهی و گرایش به خدا) و "انسان فرجامین" (موضوع اوصاف مذمت شده در قرآن) تقسیم میشود، و معنای واژه "فطرت" در لغت و اصطلاح توضیح داده میشود[۳].
فصل دوم: روشهای بازشناسی امور فطری: این فصل به معرفی چهار روش برای شناسایی امور فطری میپردازد: روش تجربی یا تاریخی، روش تعقلی یا فلسفی، روش شهودی و روش نقلی. در این فصل همچنین اصالت گرایشهای عمومی انسانی و به طور خاص، اصالت گرایش به خدا و پرستش، اثبات میشود[۴].
فصل سوم: اقسام امور فطری: این بخش امور فطری را به بینشهای فطری (علوم حضوری و حصولی که نیاز به کسب ندارند) و گرایشهای فطری (تمایلات و انگیزههای درونی) تقسیم میکند. سپس گرایشهای اصلی فطری شامل: حقیقتجویی، فضیلتخواهی، زیباییخواهی، خلاقیت و ابتکار، میل به جاودانگی، کمالجویی و نفرت از نقص بهتفصیل توضیح داده شده و هر یک بهعنوان یکی از گرایشهای اصیل انسان معرفی میشوند[۵].
فصل چهارم: خدا در فطرت: این فصل بر ابعاد پنجگانه فطریبودن خداشناسی در سرشت انسان تأکید دارد. این ابعاد عبارتاند از: فطریبودن خداشناسی (شامل شناخت حصولی بدیهی و شناخت حضوری)، فطریبودن حب به کمال مطلق (دوستداشتن ذات حق و صفات مطلق)، فطریبودن توجه به خدا هنگام خطر، فطریبودن پرستش خدا (تسلیم و خضوع در برابر محبوب)، و فطریبودن خداجویی[۶].
فصل پنجم: فطرت در قرآن: این فصل به طور خاص به بررسی آیاتی از قرآن کریم میپردازد که مؤید نظریه فطرت هستند. آیاتی مانند آیهی فطرت (روم/30) (که دین را بر اساس فطرت الهی میداند)، آیهی میثاق (اعراف/172) (که بر پیمان ازلی انسان با خداوند دلالت دارد)، و آیهی "أَ فِي اللَّهِ شَكٌّ" (ابراهیم/10) (که عدم وجود شک در خالقیت را نشان میدهد) مورد تحلیل قرار میگیرند. همچنین، بحثهایی پیرامون توحید فطری در انسان و نقش پنهان و آشکار توحید در سرشت انسان مطرح میشود[۷].
فصل ششم: فطرت، راه یا برهان: در این فصل، فطرت بهعنوان راهی برای شناخت خدا معرفی میشود. این راه شامل سطح آشکار و پنهان ادراک انسان و مراحل آن در سیر عرفانی است. همچنین، به بررسی برهان وجود خدا از طریق فطرت پرداخته و مقدماتی برای اثبات آن از طریق متضایف بودن محب و محبوب و همچنین اضافیبودن محبت و رجاء ارائه میشود. این بحث تأکید میکند که معرفت شخصی به خدا و ارتباط با کمال مطلق، حاصل سیروسلوک فطری است[۸].
فصل هفتم: مقایسهی برهان فطرت با برهان اخلاقی و برهان تجربهی دینی: این فصل به مقایسۀ تطبیقی برهان فطرت با دو برهان دیگر میپردازد. ابتدا خلاصهای از برهان اخلاقی و برهان تجربۀ دینی (احساس و شهود حضوری خداوند در هنگام مواجهۀ با حوادث) مطرح شده، و سپس نقاط اشتراک و افتراق این براهین با برهان فطرت مشخص میشود[۹].
فصل هشتم: برهان فطرت یا اجماع عام در غرب این بخش به بررسی و نقد برهان اجماع عام میپردازد که توسط متفکران غربی (مانند فلاسفۀ مسیحی) مطرح شده است. روایات مختلف این برهان، از جمله روایت زیست شناختی و روایت تنگناهاى شكاکیت، تحلیل میشوند و سپس اشکالات منطقی وارد بر این براهین و پاسخهای مرتبط با آنها، باتکیهبر تفکیک میان اعتقادات فطری و اکتسابی، ارائه میگردد[۱۰].
سخن پایانی در پایان، نویسنده خلاصهای از مباحث رساله را ارائه میدهد و تأکید میکند که هدف این پژوهش، پرداختن به ابعاد مختلف خداشناسی فطری باتکیهبر روایات اسلامی بوده است[۱۱].
همچنین، بخش کتابشناسی توصیفی فطرت به معرفی مختصر کتابهایی میپردازد که در این حوزه نوشته شدهاند[۱۲].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.