الجني الداني في حروف المعاني

الجني الداني في حروف المعاني، از آثار مفسر، ادیب، نحوی و فقیه مالکی قرن هشتم هجری قمری، حسن بن قاسم مرادی (متوفی 749ق)، اثری جامع است که معنا، مفهوم، انواع و کاربرد حروف معانی (مانند «و»، «أو»، «إلی»، «حتّی» و «لکنّ») را در زبان عربی توضیح می‌دهد و دیدگاه خودش را با ذکر مثال‌ها و شواهد قرآنی و شعری بیان می‌کند. پژوهشگران معاصر، دكتر فخرالدين قباوه و محمد ندیم فاضل این کتاب را تحقیق و تصحیح کرده‌اند.

الجني الداني في حروف المعاني
پدیدآوران	ابن أم قاسم، حسن بن قاسم (نويسنده) قباوه، فخرالدین (محقق) فا‌ضل‌، محمد ندیم‌ ( محقق)
ناشر	دار الکتب العلمية
مکان نشر	لبنان - بیروت
سال نشر	1413ق - 1992م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/م4ج9 82/2 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

هدف و روش

• حسن بن قاسم مرادی این کتاب را در پاسخ به پرسش برخی از برادران نوشته و اظهار امیدواری کرده که سودمند و جامع معانی حروف باشد.
• محققان برای ارائه نسخه‌ای دقیق، از 4 نسخه خطی اصلی، از جمله نسخه‌های کتابخانه‌های اوقاف اسلامی حلب، اسکوریال، دارالکتب مصر و ظاهریه دمشق بهره برده‌اند. آنها متن را با دقت بررسی، نسخه‌ها را مقایسه کرده و شواهد شعری را به منابع اصلی ارجاع داده و کار استخراج منابع را طولانی نکرده و از «مغني اللبیب»‌ و مانند آن بهره برده و واژگان نامأنوس را معنا نموده‌ و بسیاری از اعلام آن را شناسانده‌اند.

ساختار و محتوا

• این اثر از یک مقدمه و 5 باب اصلی تشکیل شده است:
• مقدمه نویسنده: ( تعاریف حروف معانی، وجه نام‌گذاری، اقسام، عملکرد و تعداد آن)

1. حروف یک حرفی (مانند «أ»)
2. حروف دو حرفی (مانند «إذ»)
3. حروف سه حرفی (مانند «ألا»)
4. حروف چهار حرفی (مانند «حاشا»)
5. حروف پنج حرفی (مانند «لکنّ»).

نمونه مباحث

• «تاء» حرفی است که عامل می‌شود و غیرعامل هم می‌شود.
• «تاء» 3 نوع است:

1. تای قسم (سوگند)
2. تای تأنیث
3. تای خطاب.

• هر تایی که غیر از این اقسام باشد مانند تای مضاربه، از حروف معانی نیست.
• تای قسم از حروف جرّ است و فقط بر اسم «الله» داخل می‌شود مانند «قَالُوا تَاللهِ تَفْتَأُ تَذْكُرُ يُوسُفَ ...» (سوره یوسف آیه 85) و ...

منابع مقاله

• مقدمه و متن کتاب.