فتوح البلدان (ترجمه)
| نام کتاب | فتوح البلدان (ترجمه) |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | بلاذری، احمد بن یحیی (نويسنده)
توکل، محمد (مترجم) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | DS 35/63 /ب8ف2 1367الف |
| موضوع | اسلام - تاریخ - متون قدیمی تا قرن 14
ایران - تاریخ - حمله اعراب، 12 - 31ق. فتوحات اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14 کشورهای اسلامی - تاریخ - متون قدیمی تا قرن 14 |
| ناشر | نشر نقره |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1337 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE2253AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى:
«فتوح البلدان»، ترجمه‌اى فارسى به قلم دكتر محمد توكل، از كتاب احمد بن يحيى بلاذرى است. در ابتداى اثر مقدمه مفصل و مفيدى به قلم مترجم آمده است. وى هدف خود از ترجمه اين اثر را اين مى‌داند كه خواننده ايرانى به منابع اصيل تاريخ كشور خود و جهان اسلام دسترسى مستقيم پيدا كند و آب از سرچشمه بنوشد و خرد خود را - فارغ از انديشه‌ها و روشها - براى درك حقايق تاريخى به كار اندازد.
همچنين سبب گزينش اين كتاب را ويژگى‌هاى ممتاز و منحصر به فرد اين اثر دانسته است: «فتوح البلدان از جمله منابع كم نظير و در مواردى بى‌نظير - تاريخ ايران و جهان اسلام در قرن‌هاى هفتم، هشتم و نهم ميلادى به شمار مى‌رود، و نه تنها در دوران متأخر، بلكه طى قرون متمادى به عنوان يكى از مهم‌ترين منابع خاورميانه و جهان عرب مورد استفاده محققان و تاريخ‌نويسان بوده است».
مقدمه مترجم در سه بخش تنظيم شده است: 1- زندگى بلاذرى، 2- آثار بلاذرى، 3- كتاب فتوح‌البلدان؛ كه به جهت اهميت اين مطالب خلاصه‌اى از آن ارائه مى‌شود:
1- مترجم در رابطه با زندگى بلاذرى معتقد است كه اطلاعاتى كه منابع تاريخى پيرامون شخصيت و حيات بلاذرى در اختيار ما قرار مى‌دهند، با درجاتى از افسانه و ابهام درآميخته و اين عامل بر روى پژوهش‌هاى دوران معاصر نيز خالى از تأثير نبوده است. وى در اين بخش سعى دارد كه برخى از پرده‌هاى ابهام و افسانه را از واقعيت زندگى بلاذرى كنار زند و با توجه به چنين هدفى ناگزير است، خلاف روش متداول نكات و مسائلى را راجع به زندگى بلاذرى به تفكيك بيان كند. از جمله مسائلى كه مترجم به چگونگى پديد آمدن داستان بى‌پايه نوشيدن شربت بلاذر مى‌پردازد و در آخر چنين نتيجه مى‌گيرد كه افسانه ياد شده، لااقل در قرن دوم پس از مردن بلاذرى پديد آمده است. اثبات ايرانى بودن بلاذرى با دلائل متقن، شيوخ و شاگردان و سفرهاى بلاذرى از ديگر مطالب اين بخش است.
2- از جمله تأليفات بلاذرى كه ذكر آنها در منابع موجود به جاى مانده، چهار اثر زير است: فتوح‌البلدان، فتوح‌البلدان بزرگ، انساب‌الاشراف و عهد اردشير. در اين بخش پيرامون سه كتاب از اين چهار كتاب توضيح داده شده و درباره كتاب فتوح‌البلدان كه كتاب حاضر است، ضمن بخش سوم سخن گفته است. مترجم بر اين باور است كه «فتوح‌البلدان بزرگ» كه ابن‌نديم ذكر كرده است، شكل گسترده و بسيار جامع‌ترى از كتاب فتوح‌البلدان كنونى بوده است كه به گفته ابن‌نديم، بلاذرى نتوانسته است آن را به پايان رساند؛ و به هر حال تا اين زمان اثرى از آن در جايى به دست نيامده و تصور عمومى بر اين است كه اين كتاب از ميان رفته است.
3- خوشبختانه كتاب فتوح‌البلدان به طور كامل از ابتدا تا انتها به جاى مانده و جز در چند مورد جزئى تقريباً سالم و دست نخورده، به زمان حاضر انتقال يافته است. اين اثر برخلاف شيوه تاريخ‌نگارانى؛ مانند: طبرى، ابن‌اثير، ذهبى و ديگران كه به وقايع‌نگارى‌هاى سالانه و دوره‌اى پرداخته‌اند، برحسب بلاد مختلف تنظيم شده و تاريخ اين بلاد را از نخستين زمان‌هاى توجه مسلمانان به گشودن و تصرف هر يك از آنها آغاز كرده و غالباً تا عصر خويش ادامه داده است. از ديگر نوآورى‌هاى ديگر اين كتاب فقد مقدمه است. تقريباٌ تمامى تاريخ‌نويسان قديم فصل مشبعى از كتاب را قبل از هر چيز به نقل افسانه‌هاى قوم يهود اختصاص داده‌اند؛ ولى بلاذرى پس از ذكر نام پروردگار به جاى همه اين كارها در چند سطر شيوه كار خود را تشريح كرده و بلافاصله به اصل مطلب مى‌پردازد و حتى يك جمله از آن گونه كه در كتاب‌هاى ديگر فصل‌ها به آن اختصاص داده شده، به كار نبرده است. اين كتاب كمتر از هر اثر تاريخى ديگرى از افسانه‌ها - از جمله افسانه‌هاى عبرى - تأثير پذيرفته است.
بررسى روش بلاذرى، همه جانبه بودن كتاب و اهميت آن به لحاظ علوم جغرافيا و انساب از ديگر مطالب مفيدى كه در اين بخش مورد مطالعه قرار گرفته است.
مترجم تلاش كرده است كه در عين سليس و روانى با نثرى ادبى كه با آثار تاريخى همخوانى بيشترى دارد كار را به انجام رساند و در اين جهت موفق بوده است. از جمله نكات ديگرى كه لازم است خواننده به آنها توجه كند بدين شرح است:
1- زيرنويس‌هاى كتاب از مترجم است. قسمت اعظم اين زيرنويس‌ها جهت توضيح مطالب متن آورده شده، زيرا بلاذرى در اين كتاب شيوه اختصار به كار برده و اين شيوه ممكن است، سبب ابهام گردد. در مواردى نيز زيرنويس‌ها به خاطر رفع توهماتى است كه نسبت به برخى عنوان‌ها و واژه‌ها وجود دارد و مترجم دلائل صحت نظر خود را پيرامون آنها بيان داشته است.
2- در همه موارد سعى شده است كه هر گونه توضيح يا اظهار نظر از سوى مترجم تا حد امكان بر منابع تاريخى و مراجع معتبر استوار گردد.
3- برخى واژه‌ها كه مفهوم اصطلاحى مركب و نسبتاً پيچيده‌اى داشته و ترجمه آنها به لغات ديگر سبب بدفهمى يا نارسايى مطلب مى‌شده است، به گونه اصلى خود نقل شده و در عوض مفهوم آنها ذيل صفحات بيان گرديده است.
4- تلفظ اسامى خاص متن براى همگان آسان نخواهد بود و از سويى كاربرد علائم در تمام موارد نيز كار سهلى نيست، لذا جمع دو مقصود به عمل آمد و در فهرست اعلام بسيارى از نام‌ها با علائم لازم آورده شد تا در صورت تمايل به آن رجوع شود.
5- فهارسى كه در پايان كتاب آمده، به ترتيب عبارت است از: 1- نام‌ها، 2- مكان‌ها، 3- جنگ‌ها، صلح‌ها، فتح‌ها و عهدنامه‌ها، 4- كتاب‌ها و نشريه‌ها، 5- نام‌هاى متفرق.
منابع:
مقدمه و متن كتاب.