المسالك في شرح موطأ مالك
المسالک فی شرح موطأ مالک، شرح دانشمند مالکی ابن عربی(متوفی 468-543ق) بر کتاب حدیثی موطأ الإمام مالك تألیف مالک بن انس است. کتاب در هشت جلد منتشر شده که جلد اول آن مقدمه به قلم محمد بن حسین سلیمانی و عایشه بنت حسین سلیمانی و جلد آخر به فهرستهای کتاب اختصاصیافته است.
| المسالك في شرح موطأ مالك | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عربی معافری، محمد بن عبدالله (نويسنده)
مالک بن انس (نویسنده) سلیمانی، محمد بن حسین (محقق) سلیمانی، عائشه حسین (محقق) قرضاوی، یوسف (مقدمهنويس) |
| عنوانهای دیگر | الموطأ. شرح |
| ناشر | دار الغرب الإسلامي |
| مکان نشر | لبنان - بیروت |
| سال نشر | 1428ق - 2007م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 8 |
| کد کنگره | /م۲ م۸۰۲۲5 117/5 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
این کتاب را محمد بن عبدالسلام هواری (متوفی 749ق) و بسیاری دیگر «ترتیب المسالک فی شرح موطأ مالک» نامیدهاند.[۱]
کتاب موطأ در میان مکاتب و مذاهب مختلف اهلسنت دارای جایگاه ویژهای است و اولین کتابی است که در موضوع شرایع اسلامی تألیف شده است. مالک بن انس این کتاب را بهتدریج تألیف کرد تا اینکه کامل شد. موطأ کتاب جامعی است که حاوی حدیث، فقه، اصول فقه، اصول دین، تبلیغ دین و مباحث اخلاقی است.[۲]
مؤلف در کتاب موطأ از ميان صدهزار حديث، دههزار روايت را انتخاب كرد و براى تنقيح روايات، پيوسته به آنها مراجعه مىكرد و با محك قرآن و حديث مىسنجيد، تاآنكه بالاخره شمار روايات به سههزار روايت، تقليل يافت.[۳]
در همه اعصار و اقطار بسیاری از نویسندگان در رابطه با این کتاب خدمتی ارائه کردهاند؛ لکن شارحین کتاب موطأ یکسان نیستند اما ابن عربی، محمد بن عبدالله از بارزترین و متمایزترین شارحین این کتاب است که البته از آثار شارحان بزرگ پیش از خود مانند دو کتاب «التمهید» و «الاستذکار» ابن عبدالبر، یوسف بن عبدالله استفاده کرده است.[۴]
«المسالک» از جمله شروح موطأ مالک است که نویسنده آن الفاظ تکتک احادیث را مورد تتبع قرار داده و معانی آنها را تبیین کرده و احکام آنها را توضیح داده است.[۵] او حتی در موارد فراوانی که احادیث را مختصر بیان میکند، ابواب یا دستهبندیهای مربوط به آن احادیث را نیز به شکل کامل ارائه میدهد. [۶]
ساختار کتاب
- مقدمه یوسف قرضاوی.
- مقدمه محققین: در سه باب:
باب اول: نگاهی به عصر مؤلف، مصادر شرححال ابن عربی و معرفی مختصر آثار او. باب دوم: در معرفی «موطأ امام مالک» و توجه علما به آن. باب سوم: مدخلی بر کتاب «مسالک» (مشتمل بر بررسی عنوان کتاب، سبب تألیف، مصادر و شیوه تألیف کتاب).
- متن کتاب: به ترتیب کتب فقهی.
اهمیت کتاب
بسیاری از علما از این کتاب نقل کردهاند که حاکی از اهمیت کتاب «المسالک» است؛ از آن جمله هستند: ابن الزهرا وریاغلی که در کتابش «الممهد الکبیر» ابوابی کاملی از این کتاب را نقل کرده است. همچنین شمسالدين محمد بن عبدالرحمن السخاوى) 902-831ق)، در «فتح المغیث» و ابن مریم تلمسانی (پس از 1014ق) در «البستان فی ذکر الاولیاء و العلماء بتلسمان» از این کتاب نقل کردهاند.[۷]
انگیزه تألیف
- ابن عربی کتاب «المسالک» را در رد بر ظاهریه که بر «موطأ مالک» و فرقه مالکی انتقاد میکردهاند، نوشته است. [۸]
- از دیگر انگیزههای نگارش این کتاب آنگونه که در کتاب دیگرش العواصم نوشته، قصور علمای زمانش بوده است. پدر ابن عربی از بزرگترین شاگردان ابن حزم بوده است و بدون شک بر فرزندش اثر گذاشته است و آنچه ما در او میبینیم وسعت فکر، تمایل به محدودکردن دایره تقلید، ارائه اقوال مخالف و گسترش دایره اختلاف و اشاره به دلایل است. در این کتاب، او غالباً به دفاع از تقلید یک مذهب مشخص نمیپردازد؛ بلکه درهای نظر به دلایل را باز میکند، حتی اگر در حد نگاه مذهبی باشد. این روشی است که ما آن را راه وسط بین اجتهاد و تقلید میدانیم. [۹]
شیوه شرح
- اگرچه محتوای اصلی کتاب لغت نیست، اما در آن بسیاری از ملاحظات و مناسبتهای لغوی آمده و در جاهای زیادی واژگان دشوار یا مبهم را به ایجاز و چهبسا با تفصیل با استفاده از آثار دانشمندان لغت، چون ((خلیل بن احمد]] (100-175ق) و ابن سکیت (186-244ق)
شرح میدهد.
- او در بعضی ابواب و مسائل که شارحان در آن بهتفصیل بیان کردهاند، گذرا و ناقص به مقصود اشاره میکند.
- فراوانی نقلقولها سبب شده که برخی مطالب تکرار شود و گاه مختلف یا متناقض باشد.
- در بعضی مواضع، احوال روات و انساب ایشان را نیز ذکر کرده، همچنان که در بسیاری از احادیث از ذکر نسخههای الموطأ غفلت نکرده است.
- در اثنای شرح حدیث به انتخاب عناوین برای مطالب توجه کرده است.
- در هر حدیث مسائل فقه مالکی که مرتبط با آن باب بوده را حتی با کمترین مناسبت و ضعیفترین ارتباط، ذکر کرده است.
- نویسنده فراوان تقسیمهای معینی بیشتر از یک مساله و وجه و فصل و فرع برای بحث ذکر کرده است.
- همه مسائل شرح مبتنی بر سخن مالک در موطأ نیست و شرح مباحث و فصول بهمقتضای مقام صورتگرفته است و نکات فرعی یا استطرادی که به ساختار عمومی موضوع مورد شرح خللی وارد نکند، ذکر کرده است که خواننده را در تصور موضوع و فهم همهجانبه آن یاری دهد.[۱۰]
پانویس
منابع مقاله
- مقدمات کتاب.
- ویکی نور، موطأ الامام مالک.