الفتح الوهبي على مشكلات المتنبي

الفتح الوهبي علی مشکلات المتنبي اثر ابوالفتح عثمان بن جنی (321- 392ق)، شرحی مختصر بر ابیات برگزیده‌ای از دیوان شعر ابوطیب متنبی (303- 354ق).

الفتح الوهبي على مشكلات المتنبي
پدیدآوران	ابن جنی، عثمان بن جنی (نويسنده) غیا‌ض‌، محسن‌ (محقق)
ناشر	الجمهوریة العراقیة. وزارة الإعلام. مديرية الثقافة العامة
مکان نشر	عراق - بغداد
سال نشر	1973م
چاپ	1
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	/الف2ف2 3988 PJA
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

ابن جنی دو شرح بر دیوان متنبی نوشته و در آنها، اشعار وی را تشریح نموده و به تفسیر الفاظ غریب و دیریاب و کشف اسرار بلاغی و ادبی نهته در آن، پرداخته است. اولین آنها، شرحی است مفصل‌تر و بزرگ‌تر به نام «الفسر يا تفسير ديوان المتنبى الكبير» و دیگر اثر حاضر که شرحی کوچک‌تر و مختصر که از تحت عنوان «تفسير معانى ديوان المتنبى» يا «شرح صغير» نیز یاد شده است. این دو شرح، کهن‌ترین و معتبرترین شرح‌ها بر دیوان متنبی بوده و همه کسانی که بعد از آن بر اشعار ابوطیب اظهارنظر کرده‌اند، به آنها وابسته بوده و تقریبا نمی‌توان شرحی بر دیوان متنبی یافت که از ابوالفتح نقل نکرده باشد و تفاسیر او را اعم از موافق یا مخالف، مکرر ذکر نکرده باشد.

نکته قابل توجه، اینکه، این اثر، شرح کامل تمام ابیات دیوان متنبی نیست، زیرا وی این کار را در شرح کبیر خود انجام داده و در این کتاب، صرفا به شرح برخی از ابیات منتخب از دیوان متنبی پرداخته است.

ابن جنی ابیات شرح شده را همانند شرح کبیر خود، بر اساس قوافی، مرتب نموده و محقق نیز آنها را بر اساس حروف الفبا، تنظیم و ارائه کرده است. شارح تمام اشعار و قوافی یک قصیده را شرح و بررسی نکرده، بلکه از هر قصیده، ابیاتی را برگزیده و به شرح آنها پرداخته و از برخی قوافی نیز چشم‌پوشی کرده و به آنها، اشاره‌ای نکرده و از آنها، چیزی ذکر نکرده است، از جمله قافیه‌هایی که بر اساس حروف «ث، ح، خ، ص، ض، ط، ظ، غ، ف» آمده است.

ابوالفتح خود به این نکته اشاره نموده است که در تببین و شرح معانی ابیات، دو روش را پیموده است که یکی از آنها، مورد تأیید خود متنبی بوده و در زمان ملاقات با او و مراجعه حضوری نزد وی و خواندن اشعار برای خود شاعر، به واسطه اشاره به الفاظ و معانی آنها صورت گرفته و دیگری، آن چیزی است که مکاتب فکری عرب در هنر و شعر، آن را مطالعه می‌کند.

منابع مقاله

مقدمه کتاب.