کتیبه‌های خصوصی فارسی میانه ساسانی و پساساسانی

کتیبه‌های خصوصی فارسی میانه ساسانی و پساساسانی
پدیدآوران	نصراله زاده، سیروس (نویسنده)
ناشر	پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
مکان نشر	تهران
سال نشر	۱۳۹۸ش
شابک	‎7-996-426-964-978
کد کنگره	‏

کتیبه‌های خصوصی فارسی میانه ساسانی و پساساسانی (گورنوشته، یادبودی) تألیف سیروس نصراله زاده، از عصر ساسانی دو گونه کتیبه موجود است. گونه‌ی نخست کتیبه‌های دولتی یا سلطنتی هستند و دسته دوم، کتیبه‌های اواخر دوره‌ی ساسانی و آغاز اسلام هستند که به کتیبه‌های خصوصی مشهورند. این کتیبه‌های خصوصی متنوع اند.یک بخش گورنوشته‌ها هستند و دسته دیگر کتیبه‌های یادبودی اند. مجموعه‌ی کتیبه‌های خصوصی بررسی شده در کتاب حاضر، حدود 122 کتیبه است. شیوه‌ی بررسی هر کتیبه مشتمل است بر معرفی مختصر کتیبه، چگونگی پیدایی آن و سابقه‌ی پژوهش. سپس حرف نویسی، آوانویسی و ترجمه‌ی فارسی آورده شده است. متناسب با هر کتیبه تعلیقات زبانی و تاریخی داده شده است. شیوه‌ی تقسیم بندی کتیبه‌های خصوصی نیز به ترتیب فصل هاست. در جلد دوم تصویرها آمده است. در جلوی عنوان هر کتیبه شماره صفحه‌های تصویرها آمده است.

ساختار

کتاب در دو جلد به چاپ رسیده، جلد اول در سه فصل است و عناوین اصلی آن:

فصل نخست: تدفین در ایران باستان، گورنوشته ها

فصل دوم: کتیبه‌های یادبودی

فصل سوم: کتیبه‌های خصوصی پهلوی ساسانی مسیحیان ایرانی

عناوین اصلی جلد دوم عبارت است از:

گورنوشته ها

کتیبه‌های یادبودی

کتیبه‌های مسیحیان ایران

گزارش کتاب

از عصر ساسانی دو گونه کتیبه موجود است. گونه‌ی نخست مشهور به «کتیبه‌های دولتی» یا «سلطنتی» هستند. وجه تمایز این کتیبه‌ها با دوره‌ی دوم استفاده از «الفبای کتیبه‌ای منفصل» است. این دسته از کتیبه‌ها یا متعلق به شاهان ساسانی هستند و یا به مقامات درباری تعلق دارد. وجه مشخصه‌ی دیگر این کتیبه‌ها در آغاز، سه زبانه بودن (فارسی میانه‌ی ساسانی و پهلوی اشکانی و یونانی ) آن هاست. سه زبانه بودن این کتیبه‌ها حامل پیام سیاسی و تبلیغاتی در اثبات و تأیید حاکمیت سیاسی سلسله‌ی تازه است. روایت یونانی، به جهت زبان بین المللی اکثریت سوریه و شرق امپراتوری روم و برای «جهانی کردن گفتار شاپور به زبان میانجی آن زمان» است و روایت پهلوی اشکانی، برای جامعه‌ی پارتی زبان ایرانی و فارسی میانه‌ی ساسانی که زبان رسمی حکومت بود. این سه روایت قابل مقایسه با سه زبانگی کتیبه‌های هخامنشی است. کتیبه‌های دیگر این دوره یا دو زبانه (فارسی میانه‌ی ساسانی و پهلوی اشکانی) هستند یا تک زبانه (فارسی میانه‌ی ساسانی).

دسته دوم، کتیبه‌های اواخر دوره‌ی ساسانی و آغاز اسلام در ایران است که به «خط متصل پهلوی یا کتابی» نوشته شده‌اند و مشهور به کتیبه‌های خصوصی هستند. این کتیبه‌های خصوصی متنوع اند. یک بخش گورنوشته‌ها هستند که بسیار فراوان اند و دسته دیگر کتیبه‌های یادبودی اند. تمامی این کتیبه‌های خصوصی جز دو مورد، به خط متصل کتابی یا تحریری نوشته شده اند. آن دو مورد یکی «دو کتیبه‌ی شوشتر» است که به الفبای متصل نوشته شده و محتملا باید به دوره‌ی ساسانی مربوط باشد و دیگری کتیبه‌ی دربند که خط منفصل و متصل در آن با هم آمده است. علاوه بر این منابع کتیبه‌ای در دوره‌ی آغازین اسلامی در ایران، برخی کتیبه‌های دیگر نیز به دست آمده است. اهمیت زبان‌شناسی تمامی کتیبه‌های دوره‌ی ساسانی و شیوه‌ی روایی آن‌ها بحث مهمی است که در جای دیگر باید بدان پرداخت. در این کتاب به حد مقدور در خصوص کتیبه‌های خصوصی پرداخته شده است. مجموعه‌ی کتیبه‌های خصوصی بررسی شده در این اثر، حدود 122 کتیبه است. شیوه‌ی بررسی هر کتیبه مشتمل است بر معرفی مختصر کتیبه، چگونگی پیدایی آن و سابقه‌ی پژوهش. سپس حرف نویسی، آوانویسی و ترجمه‌ی فارسی آورده شده است. متناسب با هر کتیبه تعلیقات زبانی و تاریخی داده شده است. شیوه‌ی تقسیم بندی کتیبه‌های خصوصی نیز به ترتیب فصل هاست. در جلد دوم تصویرها آمده است. در جلوی عنوان هر کتیبه شماره صفحه‌های تصویرها آمده است.

منابع مقاله

کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران