أمل الآمل في علماء جبل عامل
| أمل الآمل في علماء جبل عامل | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | حر عاملی، محمد بن حسن (نویسنده) حسینی اشکوری، احمد (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | تذكرة المتبحرين في العلماء المتأخرين |
| ناشر | مکتبة الأندلس ج: 1 |
| مکان نشر | بغداد - عراق ج: 1 |
| چاپ | 1 |
| موضوع | جبل عامل شیعه - سرگذشت‌نامه |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | BP 55/2 /ح4الف8 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
أمل الآمل في علماء جبل عامل نام ديگر کتاب تذكرة المتبحرين في العلماء المتأخرين [يادمان متبحران در مورد دانشمندان أخير] كه گاهى قسم دوم کتاب به این نام خوانده شده است. مؤلف این کتاب محمد بن حسن بن على بن محمدحسین معروف به شيخ حرّ عاملى مشغرى است. و موضوع آن تراجم (شرح حال) و رجال (راویان حديث) علماى شيعه برخاسته از جبل عامل و غير آن.
مؤلف در این باره مى‌گوید: «به معاصران شيخ (طوسى) و افراد نزدیک به زمان وى اكتفا كردم و همگى آنان را ذكر نكردم چرا كه مقصود مهمتر ذكر متأخرين از زمان شيخ بود مگر در مورد اهل جبل عامل.»
در فايدۀ دهم در بخش دوم مى‌گوید: «کتاب ما در واقع مكمل کتاب میرزا محمد بن على استرآبادى و متمم فوايد آن است چرا كه در بر گیرندۀ اكثر علماى شيعه و بيشتر تأليفات آنهاست اگر کتاب میرزا محمد اكثر متقدمین را گرد آورده، این کتاب به اكثر متأخرين پرداخته است.[۱]»
انگیزۀ تأليف
نخست آنكه مصنف در خواب مردى را ديد كه نشانه‌هاى صلاح و خيرخواهى بر او نمودار بود. آن مرد به وى گفت: «چرا کتابى تأليف نمى‌كنى كه نامش را أمل الآمل في علماء جبل عامل بگذارى؟!» و در مورد سببهایى كه او را به تأليف این کتاب سوق داد در مقدمۀ کتاب مى‌نویسد: «اين مطلب به ذهنم خطور كرد و فكرم را مشغول ساخت كه نام و شرح حال علماى جبل عامل و تأليفاتشان و نيز ساير علماى متأخر و تصنيفاتشان را گردآورى كنم. چون در کتاب واحدى مجموعۀ آنها را یکجا نيافتم گر چه مى‌توان بعضى از آنها را در كتب اصحاب (علماى شيعه) پيدا كرد[۲].
بخش‌هاى کتاب
شيخ حرّ عاملى این کتاب را به دو بخش تقسيم كرده است:
بخش اول: به تراجم و شرح حال علماى جبل عامل اختصاص دارد و مشتمل بر 214 شرح حال است[۳]. مؤلف در این بخش در نوشتن شرح حال، دامنۀ بحث را گسترش داده و ولادتها و وفاتها و قسمتى از اشعار و نوشته‌هاى ايشان را نيز ذكر كرده است.
بخش دوم: در این بخش علماى متأخر از شيخ طوسى (متوفاى 460 هجرى قمرى) را ذكر مى‌كند و مشتمل بر 1122 شرح حال است[۴]. با این حال شرح حال برخى اشخاص از قلمش افتاده همچنانكه در بخش اول کتاب نيز چنين است.
در نوشتن شرح حال افراد، روش مؤلف در دو بخش کتاب متفاوت است. در بخش اول اهتمام به تفصيل داشته در حالى كه در بخش دوم بعضى از شرح حالها را بسيار مختصر نوشته و در موارد زيادى تاريخ ولادت، وفات، و نكات مهمى كه جا داشت ذكر شود را حذف نموده است.
ترتيب و تنظيم
تراجم را به صورت الفبايى مرتب كرده است. در آخر آن بعد از حرف «ى» باب كنيه‌ها را ذكر كرده است. در بخش دوم فصلى را افزوده با عنوان مواردى كه با «ابن» شروع مى‌شود.[۵] در بخش اول دوازده مقدمه و در بخش دوم دوازده فايده[۶] آورده است. مطالب موجود در مقدمه‌ها از این قرار است: منزلت راویان و محدثان، مجاز بودن بررسى عمیق شرح حال اشخاص، چگونگى شناختن عدالت و نكوهش كسى كه در خود برترى مى‌بيند هنگامى كه در مقايسه با گذشتگان در خود امتيازى قائل است، برترى دادن متقدمین بر متأخرين و بالعكس، علت اهتمام ورزيدن برای جمع‌آورى شرح حال علماى متأخر از شيخ طوسى، علت مقدم داشتن علماى جبل عامل بر ديگران، تتبع بسيار در احوال علماى متأخر
منابع کتاب
مرحوم مؤلف مى‌گوید: «منابعى كه در کتاب خود از آنها نقل كرده‌ام از این قرار است: از فهرست شيخ منتجب‌الدين على بن بابویه در ذكر متأخرين از شيخ طوسى تا زمان مؤلفش، از کتاب رجال ابن داوود، از کتاب رجال سيد مصطفى بن حسین تفرشى، از رسالۀ ابن العودى در احوال شهيد ثانى و مشايخ و شاگردانش، از کتاب الدرّ المنثور نوشتۀ شيخ على بن محمد بن حسن بن شهيد ثانى، از کتاب سلافة العصر نوشتۀ سيد على بن میرزا احمد موسوى، از فهرست شيخ محمد بن على بن شهرآشوب معروف به معالم العلماء[۷]
و از اجازات علماى شيعه مانند: اجازۀ شيخ حسن بن شهيد ثانى برای ابن نجم، و اجازۀ پدرش برای شيخ حسین بن عبدالصمد، و اجازۀ شهيد اول محمد بن مكى برای ابن نجد، و اجازۀ علامۀ حلى برای بنى زهره، و از کتاب مرُوج الذهب مسعودى، و از کتاب تاريخ ابن خَلكان از نسخه‌اى به خط خود مؤلف، و از کتاب يتيمة الدهر نوشتۀ ثعالبى، و از کتاب دُمْيَةُ القصر نوشتۀ ابوالحسن باخَرْزى، و از کتاب طبقات الٰادباء نوشتۀ عبدالرحمن بن محمد انبارى... همچنين در موارد كمى از فهرست شيخ طوسى و رجال نجّاشى و خلاصۀ علامه حلى نقل كرده‌ام..[۸].»
كارهاى تحقيقى در مورد کتاب
استاد سید احمد حسینى اشكورى دو بخش امل الآمل و نيز کتاب تكملۀ امل الآمل و کتاب تتمیم امل الآمل را مورد تحقيق قرار داده است.
کتابخانۀ عمومى آیت‌الله مرعشى -قدس‌سره- به چاپ «تكمله» و «تتمیم» اهتمام ورزيده است.
فهرستها
در آخر هر یک از دو بخش کتاب، هفت فهرست مفيد وجود دارد كه عبارتند از:
- احاديث شريف
- اعلام
- مكانها
- كتب و مؤلفان
- قافيه‌ها
- منابع
- موضوعات کتاب
کتاب‌هایى كه در زمینۀ امل الامل نگاشته شده است
- «تكملة أمل الآمل» اثر امام سيد حسن صدر(متوفاى 1354ه.ق). مؤلف آن مى‌نویسد: «بحمد الله موفق شدم ذيل و تكمله‌اى برای کتاب امل الآمل بنویسم. بسيارى از اشخاصى كه او ذكر نكرده است يا مورد غفلت وى قرار گرفته را ذكر كردم. چه كسانى كه نسبت به او متقدم بوده‌اند و چه معاصران وى. و متأخرين از وى تا این زمان را نام برده‌ام و در نتيجه کتاب قطورى در 3 مجلّد از كار در آمد: یک جلد در تكملۀ بخش اول کتاب و دو جلد بزرگ در تكملۀ بخش دوم.»
- «تتمیم أمل الآمل» اثر استاد محقق شيخ عبدالله قزوینى از بزرگان قرن دوازدهم
- «تتمیم أمل الآمل» اثر سيد امیر ابراهیم تبريزى قزوینى حسینى متوفاى 1141ه.ق
- «حواشى أمل الآمل» اثر سيد امیر ابراهیم تبريزى قزوینى حسینى متوفاى 1141ه.ق
- «التعليقة على أمل الآمل» اثر مولى محمدباقرمجلسى ره
- «منتخب أمل الآمل» اثر مولى محمدتقى گلپايگانى نجفى (متوفاى 1292 ه.ق)
- «منتخب أمل الآمل» اثر شيخ محمد ابراهیم تبريزى شيرازى
- «الحواشي على امل الآمل» اثر سيد حسن صدر
- «تتمیم امل الآمل» اثر سيد عبدالعلى طباطبائى حائرى
- «حاشية امل الآمل» اثر همان نویسنده
- «اشتباهات امل الآمل» اثر میرزا عبدالله افندى جيرانى اصفهانى
- «اجازة» اثر سيد عبدالله جزائرى تسترى (شوشترى)
- «تتمیم أمل الآمل» اثر سيد محمد بحرانى آل ابى شبانه
- «تعليقات على أمل الآمل» اثر سيد نعمت‌الله جزائرى تسترى (شوشترى)
- «مع موسوعات رجال الشيعة» ج 2 اثر سيد عبدالله شرف‌الدين
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب