ادوار فقه
| ادوار فقه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شهابی، محمود (نویسنده) |
| ناشر | وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، سازمان چاپ و انتشارات |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1417 ق |
| چاپ | 5 |
| موضوع | فقه - تاریخ فقیهان - سرگذشت‌نامه |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | BP 169/9 /ش9الف4 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ادوار فقه، تأليف محمود شهابى خراسانى كه در سال 1311ش در مدرسه عالى سپهسالار تدريس كرده و سپس در سال 1324ش آن را تكمیل و جهت نشر در اختيار انتشارات دانشگاه تهران قرار مى‌دهد. این مباحث مشتمل بر مباحث تاريخى و استدلالى فقهى است؛ هرچند رویكرد اصل کتاب نشان دادن تحولات تاريخى در فقه اسلامى است.
انگیزه تأليف
بنا به نقل مؤلف در سال 1311ش از طرف وزارت فرهنگ در مدرسه میرزا حسین خان سپهسالار، تدريس موضوعى تحت عنوان «تاريخ ادوار فقه» به عهده ايشان گذاشته شد. گر چه این موضوع سابقه تحقيق نداشت؛ ولى مؤلف جزوه‌اى تهيه كرده به دانشجویان دادند و باعث شد، این مطالب به عالمان غير دانشگاهى برسد و از وى تقاضا كنند كه مطالب خود را تكمیل كرده و به چاپ برساند و او این درخواست را اجابت كرد.
ساختار و گزارش محتوا
بنا به گفته مؤلف، بحث ادوار فقه تا زمان ايشان به صورت مستقل مورد توجه نبوده است. تعريف وى از این عنوان چنين است: تاريخ ادوار فقه عبارت است از علم به گذشته احكام عملى اسلام از حيث صدور و عوارض و از حيث استنباط و لوازم و مناسبات آن. از جمله فوايد آگاهى از ادوار فقه، آگاه شدن از چگونگى تحقق يا عدم تحقق اجماع و اطلاع يافتن از طرز تفقه در دوره‌هاى اولیه اسلام است. هم‌چنين مى‌توان مذاهب اصلى و مهم فقهى را تشخيص داد.
نویسنده، در جلد اول ابتدا دو مرحله برای احكام فقهى در نظر مى‌گیرد: مرحله تشريع و مرحله تفريع. سپس از احكام امضايى و احكام تأسيسى سخن مى‌گوید.
نویسنده، عصر نبوت را دوره صدور احكام و مرحله تشريع معرفى مى‌كند و پس از آن را مرحله تفريع. وى تاريخ قطعى يا احتمالى تشريع هر یک از احكام اسلامى؛ مانند نماز و روزه، نماز جمعه، نماز شب و امثال آن را بر اساس آيات و منابع تاريخى و روايى ذكر مى‌كند. وى احكام صادر شده در مكه و احكام صادر شده در مدينه را به تفكیک ذكر مى‌كند. از جمله احكامى كه در مدينه تشريع شده است، حكم ديه و قصاص، میراث، اذان نماز، نماز میت، روزه عاشورا، تحویل قبله، روزه ماه رمضان، زكات جهاد، خمس غنائم، رجم، حرمت خمر، حج، زنا و حدّ آن، قضاى نماز و قسامه. مؤلف، در ادامه مرحله تفريع را به چهار دوره اصلى تقسيم كرده است: عهد صحابه، عهد تابعان و اتباع تابعان و تابعان ايشان تا زمان غيبت صغرى، عهد نوّاب و سفراى چهارگانه تا غيبت كبرى، عصر غيبت كبرى تا زمان حاضر.
عصر دوم نيز به دو دوره جزيى‌تر تقسيم مى‌شود: تا زمان صادقين(ع) و از امام موسى كاظم(ع) تا غيبت صغرى.
عصر چهارم نيز خود به چند دوره جزيى‌تر تقسيم مى‌شود: از آغاز غيبت كبرى (329ق) تا زمان شيخ طوسى (460ق)، از عصر شيخ طوسى تا عصر علامه حلّى (727ق)، از عصر علامه حلى تا عصر آقا باقر بهبهانى (1208ق)؛ و از عصر بهبهانى تا زمان حال.
مؤلف، ضمن اشاره به طبقه‌بندى‌هاى ديگرى كه از سوى ديگران مطرح شده است، ویژگى‌هاى تحولات فقهى در عصر صحابه را برمى‌شمارد و نشان مى‌دهد كه در این عصر برخى از موارد مخالفت با احكام پيامبر مشاهده مى‌شود.
جلد دوم این کتاب بر آيات فقهى قرآن متمركز شده است. مؤلف، همه آيات الاحكام را به صورت موضوعى مورد بحث و بررسى قرار مى‌دهد و به نكات فقهى این آيات اشاره مى‌نمايد.[۱]
در جلد سوم نيز مؤلف ضمن تدارك برخى از مباحثى كه در جلد اول و دوم مناسب بوده كه مطرح شود و از نظر دور مانده است، به اوضاع عمومى فقه و فقاهت در عهد دوم مى‌پردازد و برخى از انحرافات فقهى دوران بنى امیه و خلفاى اموى را متذكر مى‌شود[۲].
در ادامه به شرح حال فقيهان و مذاهب فقهى آنان مى‌پردازد و در این زمینه به فقيهان شهرهاى مختلف اسلامى، مانند فقيهان مدينه و مكه و يمن و غيره اشاره مى‌كند و در پایان به چگونگى شكل‌گیرى مذاهب چهارگانه اهل سنت و فقهاى آنان مى‌پردازد.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب