بحر العرفان و معدن الإیمان

بحر العرفان و معدن الإیمان
پدیدآوران	برغانی قزوینی حایری، محمدصالح
عنوان‌های دیگر	تفاسیر برغانی
موضوع	تفسیر روایی

بحر العرفان و معدن الایمان معروف به تفسیر برغانی و تفسیر کبیر، تألیف ملّا صالح بن آغا محمد برغانى قزوینى حائرى(متوفاى حدود سال 1270).

او از عالمان و محدثان برجسته قرن سیزدهم به شمار مى‌رود و آثار و نوشته‌هایش در تفسیر و حدیث و دیگر رشته‌هاى علوم اسلامى، مشهور است.

ایشان به تألیف پنج تفسیر همت گمارده است:

1. اسرار القرآن در دو جلد.
2. معدن الأنوار و مشکاة الاسرار در یک جلد.
3. مفتاح الجنان فی حل رموز القرآن. در حقیقت این کتاب، تفسیر وسیط برغانی محسوب می‌شود و در هشت مجلد و تلخیصی از تفسیر بحر العرفان است.
4. کنز العرفان فی تفسیر القرآن در ۲۷ مجلد بزرگ.|
5. بحر العرفان و معدن الایمان در ۱۷ جلد به زبان عربی و تفسیر کبیر شهرت دارد.

تفسیر کبیر و گسترده در 17 مجلد که تاکنون به شکل دستنوشته و در کتابخانه خانواده وى در شهرستان قزوین محفوظ است. روش وى در این تفسیر همانند تفاسیر روایى عصر متأخّر (نور الثقلین و برهان) تنها نقل روایات منقول از ائمه اطهار علیهم‌السّلام در ذیل آیات، است و بدون هیچگونه اظهار نظر یا جرح و تعدیلى از کنار آنها گذشته است؛ با این تفاوت که وى تنها به روایاتى توجّه داشته که مورد پسند او بوده؛ و دیگر روایات را رها ساخته است با چنین رویه و عملکردى، راه تحقیق پیرامون احادیث تفسیرى بسته می‌دارد.

روش این تفسیر اثری و متأثر از شرایط عصر پس از اخباریون در نقل خبر و استفاده گسترده از روایات در شرح و تفسیر قرآن است. تفسیر بحرالعرفان که جلد نخست آن در نجف با تحقیق عبدالحسین شهیدی صالحی از خاندان برغانی به طبع رسیده و نشانگر روش مفسر در بقیه مجلدات است، عمدتا بر مبنای روایات و احادیث ائمه هدی تفسیر و تأویل تنظیم و بیان شده و از این جهت می‌توان گفت، تفسیر بحر العرفان و کنز العرفان از جامع ترین تفاسیر روایی شیعه محسوب می‌گردد که هر آنچه روایت مرتبط به آیه بوده گردآوری شده و در این زمینه می‌توان گفت عملی منحصر به فرد و تلاشی گسترده در گردآوری روایات به ویژه در کنز العرفان انجام شده است. جلد اول این تفسیر شامل سه جزء و تا سوره آل عمران در سال ۱۳۷۹ ق در نجف به طبع رسیده است

منابع مقاله

1. معرفت، محمدهادی، تفسیر و مفسران، قم، مؤسسه فرهنگی انتشاراتی التمهید، چاپ یکم، 1379-1380ش.
2. ایازی، سید محمدعلی، شناخت‌نامه تفاسیر، نشر علم، تهران، چاپ اول، 1393ش