مناقب الإمام احمد بن حنبل
| مناقب الامام احمد بن حنبل | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن‌جوزی، عبدالرحمن بن علی (نويسنده) ترکی، عبدالله بن عبدالمحسن (محقق) |
| ناشر | هجر |
| مکان نشر | مصر - جیزه |
| سال نشر | 1409ق - 1988م |
| چاپ | 2 |
| شابک | - |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /الف23 م8 152/5 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مناقب الإمام أحمد بن حنبل، نوشته ابوالفرج عبدالرحمن بن على بن جوزى (597-508ق)، عالم بغدادی قرن ششم هجری است که در دانش‌های گوناگون زمانه خود چیره‌دست بوده است. این کتاب در صد باب تدوین شده و از مهم‌ترین منابعی است که سیره احمد بن حنبل را به‌طور کامل بازتاب داده است. ابن جوزی عمده آنچه را که به زندگی علمی و عینی او ربط داشته، نوشته است. او روایت‌هایی را از رنج‌هایی که بر احمد بن حنبل و دیگران رسیده است، با سندهای منقول از مشایخش گردآوری نموده است. عبدالله بن عبدالمحسن ترکی، پژوهش این کتاب را انجام داده است.
ابن جوزی در مقدمه‌اش می‌گوید: من پیش‌تر، منقبت‌های حسن بصری و فضیلت‌های سفیان ثوری را گرد آورده بودم، اما دیدم که احمد بن حنبل برای این کار، برتر از آن دو جای دارد؛ چراکه او علومی را فراهم آورده است که آن دو نیاورده‌اند و برای برپایی حق، رنج‌هایی را به خود هموار کرده و شکیبایی‌ها از خود نشان داده است که آن دو مبتلا به آن‌ها نبوده‌اند. از سوی دیگر، گروهی را می‌بینم که مناقب او را گرد آورده‌اند، اما یا کارشان کاستی‌هایی دارد و یا به‌درستی ترتیب و تدوین نیافته است؛ ازاین‌رو، زمانی را گذاشته و این کتاب را در منقبت‌ها و آداب وی نوشتم[۱].
ابن جوزی این کتاب را صد باب نموده است و در آن‌ها از کودکی، نوجوانی، دانش‌آموزی، استادان احمد، تیزهوشی و قوت حافظه وی، ستایش‌هایی که دیگران از او کرده‌اند، گرامیداشت او در نزد اهل سنت، دوری جستن او از بدعت‌گذاران، انس او با قرآن و رسول اکرم(ص)، زمان‌بندی او در گفتن حدیث و دادن فتوی، نوشتجات او، نهی او از اینکه سخنش نوشته و یا روایت شود، کلام او درباره اخلاص، ریا، ستر، زهد و فنون گوناگون، شعر او، مکاتبات او، هیبت او، بهداشت او، خُلقیات او، خویشتن‌داری او در اموال مردم، بخشش او، غذا و لباس او، پرهیز او از مناصب حکومتی، فقیردوستی او، فروتنی او، گوشه‌گیری او، پوشیدن حال خود از دیگران، ترس او از خداوند، اندوه دل او، پرستش پروردگار و دعا و مناجات او، کرامات او و زندگی خانوادگی‌اش سخن گفته است.
ابن جوزی باب‌ها را با بخش مهمی از سیره سیاسی او و نحوه برخوردش با خلیفگان عباسی ادامه می‌دهد و به دوره‌ای می‌رسد که بر سر مخلوق و یا قدیم بودن قرآن نزاع علمی درگرفته است و مأمون، معتصم و متوکل عباسی، عالمانی را که به قدیم بودن قرآن باور دارند، کیفر می‌دهند. ابن جوزی روایت‌هایی را از رنج‌هایی که بر سر احمد بن حنبل و عالمان دیگر آمده، گرد آورده است. او در ادامه، به مرگ او و تأثیر این مرگ بر مردم، مرثیه‌هایی که بر وی خوانده شده است، خواب‌هایی که از او دیده‌اند، فضیلت زیارت قبر او و سرنوشت آزاردهندگان او می‌پردازد و در آخر، از اینکه چرا خودش مذهب حنبلی را برگزیده است و نیز از فضیلت‌های یاران و پیروان احمد بن حنبل از زمان وی تاکنون سخن می‌گوید[۲].
محقق کتاب (ترکی) در پژوهش خود از شش نسخه خطی در «دارالکتب المصریه» قاهره، «دارالکتب الظاهریه» دمشق، «دبلن (تشستربتی)»، «کتابخانه اسلامی دانشگاه محمد بن سعود»، «کتابخانه تیموریه» و نسخه‌ای که از کتاب «مختصر مناقب ابن حنبل» از ابن جوزی در «دارالکتب المصریه» بوده است، بهره جسته است.
او نشانی بسیاری از اخبار کتاب را به منبع‌های اصلی آن‌ها بازگردانده است که «تاريخ بغداد»، «حلية الأولياء» و «الجرح و التعديل» در این شمارند. البته این اخبار در کتاب‌هایی مانند «سير أعلام النبلاء» و «محنة الإمام أحمد» از مقدسی و «الجوهر المحصل» که ابن جوزی از آن‌ها در کتابش یاد کرده نیز، جستجو شده است. تخریج کامل حدیث‌ها و اشعار، شناساندن کسان، شهرها و کتاب‌ها و شرح کوتاهی از عبارت‌های دشواری که همگی به منابعشان ارجاع داده شده‌اند، از کارهای دیگر او است.
ترکی همچنین، تعلیقه‌هایی را بر برخی عبارت‌های کتاب نوشته است که اتفاق نظر بر آن‌ها نبوده و عالمان پیشین نیز به این مطالب باور نداشته‌اند. او خواسته تا حقیقت مطلب را در میان نصوص معتبر جستجو کند. ترکی می‌گوید: بیشتر کتاب‌هایی که درباره منقبت‌ها نوشته می‌شود، از ستایش‌های غلوآمیز آکنده است. آن‌ها داستان‌پردازی‌هایی را که به افسانه مانند بوده و از حقیقت به‌دور است، در بر دارند. این دست مطالب در «مناقب الإمام أحمد» نیز دیده می‌شود؛ به‌ویژه در نوشته‌هایی که در رخدادهای هنگام مرگ احمد و پس از آن آمده است و یا پیرامون آنچه که نزد گور او رخ داده است و یا در خواب‌هایی که از او دیده شده است. ترکی می‌گوید: من کاوش‌هایم را در این‌باره انجام داده‌ام و به حق مطلب رسیده‌ام و آنچه را که درستی‌اش بر من آشکار گشته است، در حاشیه کتاب آورده‌ام[۳].
ترکی در پایان، فهرست‌هایی از آیه‌های قرآنی، احادیث نبوی، اشعار، اعلامی که از ابن حنبل حدیث کرده‌اند، امت‌ها، قبیله‌ها، طایفه‌ها، مکان‌ها، کتاب‌ها، مراجع تحقیق و شرح و موضوع‌های کتاب آورده است[۴].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه‌های محقق و مؤلف و متن کتاب.