بقاعی، ابراهیم بن عمر
| نام | بقاعی، ابراهیم بن عمر |
|---|---|
| نام های دیگر | ابراهیم بقاعی
بقاعی، ابوالحسن برهان‌الدین ابراهیم بن عمر |
| نام پدر | |
| متولد | 1406 م |
| محل تولد | |
| رحلت | 885 هـ.ق یا 1480 م |
| اساتید | |
| برخی آثار | نظم الدرر في تناسب الآیات و السور / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
إظهار العصر لأسرار أهل العصر: تاریخ البقاعی / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده |
| کد مولف | AUTHORCODE3812AUTHORCODE |
«بقاعى، ابوالحسن ابراهيم بن عُمر»، ملقب به برهان‌الدين، اديب، شاعر، مورخ و مفسّر شافعى قرن نهم بوده است.
وى در سال 809 در خربةروحا، از نواحى بقاع، متولد شد و تا دوازده‌سالگى در آنجا بود. به گفته خودش، در821 در پى يك جنگ قبيله‌اى، همراه خانواده خود، به وادى التيم مهاجرت كرد، سپس به دمشق رفت و به كسب علم پرداخت. در دمشق، از كسانى مثل «على بن شمس جزرى»، «تاج بن بهادر غرابيلى»، «ابن قاضى شُهبه» و ديگران علم آموخت. براى تحصيلات بيشتر، به بيت‌المقدس و سپس به مصر رفت. در قاهره از علاء قلقشندى و قايانى و ديگران علم آموخت. وى همچنين از اكابر تلاميذ ابن حجر بود و ابن حجر وى را به‌عنوان قارى صحيح بخارى در قصر ملك ظاهر جَقْمَق تعيين كرده بود و او با فصاحتى كه در خواندن آن متن داشت، بارها مورد تقدير جقمق قرار گرفت.
بقاعى پس از پايان تحصيلات، در مصر اقامت كرد و به تأليف و سخنرانى پرداخت. وى از عالمانى بود كه در سخنرانى‌ها و تأليفات خود، پيوسته بر صوفيان و صوفى‌مشربان مى‌تاخت و اعمال آنان را تشنيع مى‌كرد. به گزارش ابن صيرفى، وى در سخنرانى‌هاى خود به‌ويژه در ذم و تكفير ابن فارض سخن مى‌گفت و حتى يك بار بعد از سخنرانى بقاعى بين طرف‌داران ابن فارض و اصحاب بقاعى درگيرى شد و طرفين به ضرب و شتم يكديگر پرداختند، ولى به‌رغم اعتراض و شكايت برخى علماى مصر به مقامات حكومتى، بقاعى در موضع‌گيرى خود تجديد نظر نكرد. قاضى مالكى مصر نيز، به سبب همين روش‌ها، حكم به كفر او داد و ريختن خونش را جايز شمرد، اما بقاعى با حمايت قاضى زين‌الدين ابوبكر بن مُزْهِر انصارى، ناظر ديوان انشاى جقمق، تبرئه شد. پس از آن، در مصر پيوسته مورد ايذا و اذيت بود، به‌ناچار مصر را به قصد دمشق ترك كرد. پس از ورود به دمشق، مجدداً با صوفيان درگير شد و در رد سماع صوفيان كتاب «إنارة الفكر بما هو الحق في كيفية الذكر» را نوشت. بقاعى در885 دار فانى را وداع گفت.
وى از عالمان كثيرالتأليف بود. تعداد مؤلفاتش را بغدادى بيش از چهل برشمرده است. مهم‌ترين اثر او تفسير قرآن است به نام «نظم الدّرر في تناسب الآيات و السور» كه در اين كتاب مناسبات ترتيب آيه‌ها و سوره‌ها با يكديگر و بسيارى از اسرار و رموز قرآن جمع‌آورى شده و تا آن زمان در نوع خود بى‌نظير بوده است. اين كتاب كه ثمره چهارده سال تلاش وى بود، مورد ايراد علماى عصرش قرار گرفت، و او را متهم كردند كه در تفسير خود به كتب عهدين [تورات و انجيل] استناد كرده است و سخاوى، همدرس و مخالف سرسخت و آشتى‌ناپذير وى در رد تفسيرش، در كتاب «أصل الأصيل في تحريم النقل من التوراة و الإنجيل» مطالبى نوشت. بقاعى در جواب اين ايرادها، رساله «الأقوال القويمة في حكم النقل من الكتب القديمة» را تأليف و دلايل جواز نقل از كتب عهدين را بيان كرد. كتاب «نظم الدرر» در 1389 زير نظر محمد عبدالمعيد، مدير دايرةالمعارف عثمانى هند، به چاپ رسيد.
ديگر مؤلفات بقاعى عبارتند از:
1. تحذير العباد ببدعة الاتحاد (در رد فصوص الحكم ابن عربى و تائيّه ابن فارض و ديگر معتقدان وحدت وجود)؛
2. تهديم الأركان من ليس في الإمكان أبدَعُ ممّا كان (در اين كتاب، غزالى و معتقدان به وحدت وجود را مورد ايراد قرار داده است)؛
3. جواهر البحار في نظم سيرة النبي المختار (منظومه‌اى است در سيره پيامبر اكرم(ص) كه شرح آن را در دو جلد، در سال 848 تأليف كرده است)؛
4. إظهار العصر لأسرار أهل العصر (در تاريخ و وفيات. اين كتاب را ذيلى بر كتاب «إنباء الغُمر» استادش ابن حجر قرار داده است)؛
5. عنوان الزمان في تراجم الشيوخ و الأقران (كه در شرح حال مشايخ و هم‌شاگردان خود نوشته است)؛
6. النكت الوفية بما في شرحِ الألفيّة (حاشيه بر الفيه عراقى در علم حديث است)؛
7. الباحة في علمي الحساب و المساحة (منظومه‌اى است كه شرح مزجى آن را «الإباحة في شرح الباحة» ناميده است)؛
8. ديوان شعر با نام «إشعار الواعي بأشعار البقاعي»؛
و...
منابع مقاله
برگرفته از دانشنامه جهان اسلام، ج 3، ص 602، به قلم داوود الهامى.
وابسته‌ها
نظم الدرر في تناسب الآیات و السور / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
اظهار العصر لاسرار اهل العصر: تاریخ البقاعی / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده
شرح کتاب سر الروح للإمام الحافظ برهان الدين أبي الحسن إبراهيم بن عمر بن حسن البقاعي / نوع اثر: کتاب / نقش: نويسنده