امت و ملت در اندیشه امام خمینی(ره)

امت و ملت در اندیشه امام خمینی(ره) تألیف محمدعلی بابایی زارچ

امت و ملت در اندیشه امام خمینی(ره)
پدیدآوران	بابایی‌زارچ، علی‌محمد (نویسنده)
ناشر	مرکز اسناد انقلاب اسلامی
مکان نشر	تهران
سال نشر	1383
موضوع	خمینی، روح‌الله، رهبر انقلاب و بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران، ۱۳۶۸ - -۱۲۷۹ نظریه‌های سیاسی اجتماعی‌‏ نظریه درباره ملی‌گرایی‌‏، ملی‌گرایی امت
کد کنگره	‏DSR ۵/۱۵۷۴ /س۹۴الف۸ ۱

اصطلاح ملت به عنوان واژه ای امروزی نسبت خاصی با اصطلاح امت به عنوان واژه ای اسلامی دارد؛ و امت به جمعیتی گفته می شود که دارای مقصدی واحد بوده و به واسطه آن با یکدیگر مربوط و متحد شده باشند. بنابراین می توان نتیجه گرفت که امت و ملت نه تنها از هم منفک نیستند، بلکه دو وجهه از یک امر و مکمل یکدیگرند. به عبارت دیگر به اعتقادات و احکام دینی یک اجتماع، ملت گفته می‌شود و مردمی که صاحب این اعتقادند امت خوانده می شوند.

حضرت امام خمینی(ره) به عنوان متفکری اسلامی، در سیطره نظری و عملی خود همواره نگاه امت مدارانه ای به موضوعات سیاسی داشته و با اقدام به تشکیل حکومت درصدد تحقق امت اسلامی و آرمان های جهان شمول اسلامی خود برآمده است. از طرفی ملت ایران به عنوان یک واحد سیاسی همواره مورد توجه خاص ایشان بوده است و از سوی دیگر ایشان با درپیش گرفتن سیاستی خاص بین این مهم و آرمان سیاسی اسلام- یعنی امت اسلامی- پیوند عمیقی برقرار کرده است.

ساختار

مؤلف، کتاب را در دو بخش سازماندهی نموده است.

بخش اول به بررسی کلیات مفهومی و نظری اصطلاحات امت و ملت و ملی گرایی در اندیشه سیاسی اختصاص یافته است و بخش دوم نیز به تحلیل دیدگاه امام درباره ملت، ملی گرایی و امت پرداخته است.

گزارش محتوا

امام خمینی(ره) در سراسر زندگی سیاسی خود همواره مشی فکری واحدی داشته است، لذا مهم‌ترین مؤلفه‌های اندیشه سیاسی امام عبارتند از:

نظریه ولایت مطلقه فقیه:

بارزترین وجه اندیشه سیاسی امام خمینی نظریه ولایت مطلقه فقیه است که ایشان نظام حکومتی خود را بر مبنای آن پی ریزی کردند.

اسلام ناب:

اما در عین حال که اصرار بر پدید آمدن تحول در بینش و اندیشه دینی می نماید، به این نکته نیز توجه دارد که نباید تحت تأثیر اندیشه های عاریتی، اندک اندک خلوص و اصالت دیانت رنگ ببازد.

آمیختگی دین و سیاست:

ایشان بر این باور بود که دین صرفا به رابطه انسان با خدا و احکام فردی عبادی محدود نمی شود، بلکه رابطه انساًن ها با یکدیگر در عرصه اجتماع را نیز دربرمی گیرد. ایشان در بیانی همه چیز اسلام، حتی عبادتش را سیاسی دانسته و در پیوندی که میان سیاست و دیانت برقرار می کند، سیاست مزین به معنویت دین می شود.

مردم باوری:

درنظر ایشان مردم پذیرای همه مدارج عرفانی هستند و شخصیت عارف هم در ارتباط با مردم بارور می شود. بنابراین دستاوردهای عرفانی امام ،اعتماد و خوش بینی به هدایت کلیه انسان ها و شعور و استعداد آن ها در درک و ره روی طریق حق است.

وحدت مسلمین تحت لوای کلمه توحید:

ایشان هر حرکتی را که به تفرقه صفوف مسلمین می انجامید، محکوم می کرد و با صدور فتاوایی منحصر به فرد و پیام های پیاپی راه های عملی وحدت شیعه و سنی را بیان می نمود.

بررسی مفهوم و خاستگاه ملت در اندیشه امام خمینی(ره):

بطور کلی اصطلاح ملت در اندیشه امام به سه معنی آمده است:

یک ملت به مفهوم رایج و مدرن آن که منظور مقوله محتوایی دولت- کشورهاست و همین مفهوم زیربنای ایدئولوژی خاصی به نام ملت گرایی شده است.

دوم ،ملت به معنی توده مردم است و سوم، ملت به همراه قید اسلام و قرآن که منظور جهان اسلام یا همان مقوله امت اسلامی است.

دیدگاه امام درباره ملی گرایی از نگرش خاص ایشان به سیاست و حکومت قابل فهم است. با بررسی آرای ایشان درباره ملی گرایی، دو گرایش مشخص قابل مشاهده است. گرایش غالب، ملی گرایی به عنوان ایدئولوژی مقابل اسلام و ارزش های دینی است که ایشان به دلایل دینی و اجتماعی آن را مردود می داند. گرایش دوم، ملی گرایی به عنوان پدیده ای میهن دوستانه و در جهت استقلال و حاکمیت ملی است که مورد تأیید است. آن چه ایشان از تبعات و آثار ملی گرایی در جوامع اسلامی می بیند ضدیت آن با ارزش های اسلامی است. از نظر ایشان، ملی گرایی، اخوت و برادری بین مسلمین را به هم زده و در یک کلام مقابل اسلام قرار گرفته است. لذا همواره بر اسلامی بودن امور و نه ملی بودن آن ها اشاره تأکید می نماید و این ضدیت در وجوه ذیل بیان شده است:

1-ملی گرایی به عنوان ایده ای استعماری و در جهت منافع غرب

2-ملی گرایی عامل تفرقه ملت ها

3-ملی گرایی، ایدئولوژی مادی

4-ملی گرایی حربه ضدانقلاب در جهت مقابله با حکومت اسلامی

5-ملی گرایی عامل دشمنی و کینه بین مسلمانان

اما در مورد ملی گرایی به معنی میهن دوستی باید گفت: به اعتقاد امام وطن به عنوان زادگاه انسان ها از نظر اسلام قابل احترام است، لکن مقابل اسلام نیست. ایشان از آنجا که کشور و مملکت ایران را سرزمینی اسلامی می داند برای آن اصالت قائل است و از همین رو وطن-خواهی و میهن دوستی را که به منظور دفاع از تمامیت ارضی کشور و استقلال و عزت اسلامی است مورد تمجید قرار می دهند.

بررسی مفهوم و خاستگاه امت در اندیشه سیاسی امام خمینی(ره):

امت جامعه مطلوب و آرمانی امام است که ایشان برای تحقق آن غایت اهتمام خود را به کار برده و در دو بعد نظری و عملی برای شکل-گیری آن کوشش نموده اند. ایشان با تشکیل حکومت اسلامی درصدد تحقق امت اسلامی در عصر حاضر برآمده است. امت اسلامی در اندیشه امام اصالت دارد و منظور از آن، مردم جوامعی است که دین اسلام را به عنوان آیین و دین سعادت بخش در دو قلمرو مادی و معنوی پذیرفته و فراتر از مرزهای ملی و محدودیت های جغرافیایی می باشند. عمده ترین موضوعاتی که خاستگاه امت اسلامی در اندیشه امام خمینی است عبارتند از: 1- هویت اسلامی 2- فرهنگ انتظار 3-وحدت اسلامی 4-ظلم-ستیزی و حق گرایی 5- واقعیت اجتماعی نگاه امت مدارانه امام خمینی(ره) به مسائل جهان اسلام، باعث امت-سازی و جهانی سازی اسلام در اندیشه ایشان شد. براین اساس عمده-ترین وجوه امت سازی در اندیشه امام را در چند مورد می توان مورد توجه قرار داد:

1- استراتژی مبارزه قاطع، همه جانبه و سازش ناپذیر با ابرقدرت ها

2-استراتژی تشکیل بسیج جهانی اسلام

3-دفاع از محرومین و مستضعفین

4-احیای حج ابراهیمی

5-فرامین و احکام جهانی(اعلام روز جهانی قدس، نامه تاریخی به گورباچف ،حکم اعدام سلمان رشدی مرتد، وصیت نامه سیاسی- الهی امام خمینی(ره))

نتیجه گیری: از مجموع مباحث مطرح شده و رویکرد امام به مقوله امت و ملت چنین برمی آید که ایشان خواستار تشکیل حکومتی مبتنی بر وحدت امت اسلامی و فراتر از دایره دولت های ملی امروزی می باشد و در این راستا سیاست های جمهوری اسلامی را طوری تنظیم می نماید که فراسوی الگوی ملت-دولت حرکت کند و با درهم شکستن عوامل تفرقه-افکن، موجبات وحدت و هم بستگی مسلمانان جهان را فراهم سازد.