إكسير العبادات في أسرار الشهادات
إکسیر العبادات في أسرار الشهادات اثر آخوند ملا آقا بن عابد بن رمضان بن زاهد شیروانی دربندی حائری، معروف به فاضل دربندی(متوفی 1285- 1286ق)، در بیان وقایع مربوط به امام حسین(ع) و حوادث روز عاشورا.
| إكسير العبادات في أسرار الشهادات | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | دربندی، آقا بن عابد (نويسنده) |
| ناشر | العتبة الحسينية المقدسة. قسم الشؤون الفکریة و الثقافیة |
| مکان نشر | عراق - کربلای معلی |
| سال نشر | 1415ق - 1994م |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | /د4 الف7041 41 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
دربندی، به‌تفصیل به تشریح و تبیین حادثه عاشورا پرداخته است. او این اثر را در ۴۴ مجلس و دوازده مقدمه و یک خاتمه(که خاتمه نیز دارای سه مجلس است) نگاشته است. مدت نگارش این اثر، هجده ماه و تاریخ پایان نگارش آن، روز جمعه، پانزدهم ذیقعده سال ۱۲۷۲ قمری بوده است[۱].
کتاب دارای ویژگی‌هایی است که در این میان، سه ویژگی آن برجسته به نظر می‌رسد:
- تحلیلی بودن آن: مؤلف تنها به تدوین اخبار و توصیف وقایع نپرداخته است؛ بلکه به سبب آشنایی با حکمت و معقولات و داشتن ذهنی خلاق و نقاد، در مواردی به تحلیل گزارش‌ها و کیفیت جمع بین اخبار معارض نیز پرداخته است.
- ضعیف و خرافه‌آمیز بودن بسیاری از مطالب آن: وی افزون بر آنکه گزارش‌های نادر و دور از واقعیت و در مواردی، خرافه‌آمیز نقل کرده، دست به توجیه آن‌ها زده و دلایلی برای درستی آن‌ها، بیان کرده است.
- مفصل بودن آن: این کتاب تا عصر خود، مفصل‌ترین کتاب در تاریخ عاشورا بوده است و تا آن تاریخ، نگاشته‌ای به این تفصیل، فراهم نشده بود[۲].
سخن دربندی درباره چگونگی بهره‌گیری وی از کتابی که متعلق به یکی از روضه‌خوانان معاصر خود به نام سید جعفر بوده، در واقع بیانگر اساس سست و بی‌پایه او در نقل گزارش‌های مربوط به تاریخ عاشور است[۳].
این اثر به سبب داشتن اخبار و گزارش‌های سست و بی‌اساس، از همان آغاز هدف نقد و خرده‌گیری معاصران نویسنده و اندیشمندان بعدی قرار گرفته است؛ چنان که حدیث‌شناسان و اندیشمندانی همانند محدث نوری، تنکابنی، آقابزرگ تهرانی، سید محسن امین و استاد مطهری بر این کتاب، ایرادهای بسیاری گرفته‌اند[۴].
به گزارش آقابزرگ تهرانی، دربندی خود، این کتاب را از فصل «مقام وحدة الحسین» به بعد در سیزده باب(که هر باب شامل چند مجلس است) ترجمه و به نام ناصرالدین شاه، سعادات ناصری نام‌گذاری کرد که بارها چاپ شده است. همچنین شخصی به نام میرزامحمد حسین بن علی‌اکبر این کتاب را به فارسی برگرداند و با عنوان «انوار السعادة في ترجمه اسرارالشهادة» در تبریز چاپ کرد. به سبب عربی‌بودن متن اسرار الشهادات و تفصیل آن، دربندی بعدها مقتلی مختصر و فارسی با نام «سرمایه ایمان و جواهر ایقان در ترجمه و شرح اسرارالشهادت» نوشت که این نیز چاپ شده است[۵].
صرف‌نظر از اساس نادرست و غیرعلمی نویسنده، از کتابی با این گستردگی، باتوجه‌به سرعت در تألیف آن که گفته شده در هجده ماه نوشته شده است و باتوجه‌به امکانات اندک آن روزگار در شناسایی منابع معتبر، تا چه رسد به گزینش و استفاده از آن‌ها، نمی‌توان انتظار دقت و موشکافی علمی در گزینش صحیح و ارائه گزارش‌های معتبر در نقل حادثه عاشورا داشت[۶].
پانویس
منابع مقاله
پیشوایی، مهدی، «مقتل جامع سیدالشهدا»، قم، مؤسسه امام خمینی(ره)، چاپ پانزدهم، تابستان1395.