لغت فرس

لغت فرس
پدیدآوران	اسدی طوسی، علی بن احمد (نویسنده) اقبال آشتیانی، عباس (مصحح)
ناشر	چاپخانه مجلس
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	1319ش.
چاپ	چاپ صفر
موضوع	فارسی باستان - واژه‌نامه‌ها - فارسي
زبان	فارسی
کد کنگره	‏

لغت فرس، نوشته ابومنصور علی بن احمد اسدی طوسی (متوفای 465ق) از بزرگان فصحا و بلغاى خراسان و استاد شعراى آن سامان و به قولی استاد فردوسی، در موضوع لغت فارسی است که توسط عباس اقبال تصحیح شده و ملحقاتی بر آن افزوده شده است.

این کتاب از مهم‌ترین و کهن‌ترین کتب موجود لغت فارسی است که مؤلف‏ آن را به تحریض اردشیر بن‏ دیلمسپار قطبى نجمى‌‏ شاعر که ظاهرا از شاگردان وی بوده، از دیوان‌های شاعران پیش از خود جمع آوری و به نگارش درآورده است.

کتاب لغت فرس را اسدى براى آن نوشت تا شاعران معاصر او در اران و آذربایجان که با بعضى از لغات مستعمل در خراسان و ماوراءالنهر آشنایى نداشتند، بتوانند مشکلات لغوى خود را در زبان درى مرتفع کنند.

این کتاب، شامل دو قسمت مجزا از یکدیگر است:

1. لغاتی که در یکی از نسخ (که محقق آن را اصل قرار داده)، وجود دارد؛
2. لغاتی که به‌عنوان ملحقات در ذیل هر باب آمده است. این دسته از لغات در نسخه‌ی اساس نیست، بلکه در سایر نسخ وجود دارند که الحاقی بودن برخی از آنها مورد تردید نیست؛ چراکه برخی از نسخ متعلق به اسدی نبوده و دیگران از روی این فرهنگ با افزودن و کاستن لغات و شواهد و وارد کردن تغییراتی در عبارات اسدی ساخته‌اند.

ترتیب کلمات در لغت فرس برحسب حروف اواخر آنهاست و نخست از حرف الف آغاز شده و به حرف یاء ختم شده است. اما چند حرف است که لغتی برای آنها نیامده است. نویسنده براى ایضاح هریک از لغات به ذکر شاهد یا شواهدى از شاعران مشرق در آن مبادرت نموده است.

محقق در مواردی که در عبارات متن لغتی فارسی و یا عربی نیاز به توضیح داشت آن را در حاشیه با تکیه بر دیگر فرهنگ‌ها معنا کرده است. در فهرست لغات ملحق به آخر کتاب، کلیه‌ی لغات ذکرشده، اعم از اصلی یا ملحقات یا مترادفات یا لغات استطرادی چه در متن و چه در حاشیه، همه را بدون تشخیص به‌ترتیب حروف الفبا آورده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. صفا، ذبیح‌الله، «تاریخ ادبیات ایران»، تهران، فردوس، 1378ش، چاپ هشتم.
3. هدایت، رضاقلى بن محمدهادى، مجمع الفصحاء، تهران، مؤسسه انتشارات امیرکبیر، 1382ق، چاپ دوم.