مقدمه ابن خلدون
| مقدمه ابن خلدون | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | پروین گنابادی، محمد (مترجم) ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | مقدمه ابن خلدون. فارسی |
| ناشر | شرکت انتشارات علمي و فرهنگي |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | 1375ش. |
| چاپ | چاپ هشتم |
| موضوع | تاريخ - فلسفه - متون قدیمی تا قرن 14
تاريخ اجتماعي - متون قدیمی تا قرن 14 تمدن - متون قدیمی تا قرن 14 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | /الف2 م7041 1375 / 16/7 D |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مقدمه ابن خلدون ترجمه فارسی محمد پروین گنابادی از «مقدمة ابن خلدون» عبدالرحمن بن خلدون است که در دو جلد ارائه شده است. او در ترجمه این اثر زحمت‌های فراوانی کشیده و نسخه‌های مختلف را دیده است.
در مقدمه مترجم می‌خوانیم: «در اردیبهشت ماه سال 1344 به اینجانب پیشنهاد شد که مقدمه ابن خلدون را به فارسی برگردانم. نگارنده با نداشتن وسایل لازم و کسالت مزاج این پیشنهاد را پذیرفتم و از ایزد متعال و ارواح بزرگان راه حق و صاحبدلان همت خواستم که مرا در این وظیفه بزرگ توفیق بخشدند؛ چون از دیرزمانی به این شاهکار عالم دانش اسلامی دلبستگی داشتم و گاهی برخی از مطالب آن را به عنوان استشهاد در ضمن مقالاتی ترجمه کرده بودم. اما به هیچ‌رو متوجه نشده بودم که در چنین کتابی ممکن است اغلاط فراوان دیده شود و میان چاپهای گوناگون آن اختلافات فاحشی وجود داشته باشد».[۱]
سپس از مراجعه به چاپهای مختلف سخن گفته و می‌نویسد: «از این‌رو نخست از روی چاپ «المطبعة الازهریة» که در سال 1348ق مطابق 1930م منتشر شده است، شروع به ترجمه کردم، ولی دیری نگذشت که متوجه شدم این چاپ مغلوط است و ناگزیر درصدد تهیه چاپ دیگری برآمدم و چاپ «المطبعة البهیة المصریة» را به دست آوردم. اما این چاپ هم خالی از غلط نبود و با چاپ نخست، اختلافات بسیار داشت. سپس چاپ معربی که در «مطبعة الکشاف» بیروت به طبع رسیده است، به دستم رسید. در این چاپ هم همان اغلاط و اختلافات مشاهده می‌شد و حتی گاهی در ضمن فصول سطوری افتادگی داشت و یکی دو فصل آن نیز در آن دیده نمی‌شد. آنگاه به چاپ مصحح نصر هورینی که به سال 1274ق طبع شده است، دست یافتم و مشاهده کردم در این چاپ نیز همانگونه اختلافات وجود دارد و ضمناً آگاه شدم که مقدمه به فرانسه نیز ترجمه شده است و این ترجمه در کتابخانه ملی موجود است. به کتابخانه مزبور مراجعه کردم؛ ولی متأسفانه در آن کتابخانه از سه جلد ترجمه مقدمه، فقط جلد اول آن وجود داشت و معلوم شد بارون دسلان آن را از روی چاپ پاریس که به اهتمام خاورشناس فرانسوی کارتر مر در سال 1858م در سه جلد انتشار یافته ترجمه و آن را با چاپ بولاق و چند نسخه خطی مقابله کرده است. ناگزیر برای به دست آوردن چاپ پاریس و چاپ بولاق که اصح نسخ چاپ مصر است به کتابخانه‌های مجلس سنا و دانشکده حقوق رفتم. در کتابخانه مجلس سنا به چاپهای یادکرده دست یافتم و در کتابخانه دانشکده حقوق هم چاپ پاریس و همه بقیه مجلدات ترجمه فرانسه آن وجود داشت. در این هنگام که یک سوم کتاب ترجمه شده بود، بر آن شدم که قسمت‌های ترجمه شده را با چاپ پاریس مقابله کنم و پیش از ترجمه بقیه کتاب نیز نخست مقابله تمام فصول را به پایان رسانم و آنگاه به ترجمه آنها بپردازم. باری پس از مقابله، به اختلافات و اغلاط غریبی برخوردم و آنها را در حواشی چاپ الکشاف قید کردم و علاوه بر این فهارسی از اختلافات نسخه چاپی که در دسترس من بود تهیه کردم؛ که بحث در آنها مایه ملال خاطر خواننده است.[۲]
مترجم سپس به خاطر رعایت اختصار چند نمونه از اغلاط را در مقدمه بر جلد اول کتاب ذکر می‌کند که خواننده را به مراجعه و دیدن آنجا ارجاع می‌دهیم.[۳]
گذشته از اینها باید توجه داشت که چاپ پاریس مشتمل بر مطالب اضافی بسیاری است که در چاپهای مصر و بیروت آن اضافات وجود ندارد و مهمترین مطالب اضافی مزبور را در فصول ذیل می‌توانیم بیابیم: فصل خط، فصل تصوف، فصل سیمیا و فصل لغت. به‌علاوه فصل حدیث در چاپ پاریس با چاپهای مصر و بیروت اختلافات فاحشی دارد، خواه از لحاظ تفصیل موضوع و خواه از نظر ترتیب ذکر مطالب.
چنانکه ملاحظه می‌شود هم‌اکنون دانشمندان مصری با اختلافات مزبور متوجه شده و کلیات آنها را نام برده‌اند و من در این ترجمه کوشیده‌ام تا کلیه این اضافات را ترجمه کنم و در بعضی موارد قلیل هم عبارات اضافی و یکی دو فصل در چاپهای مصر دیده می‌شود که در چاپ پاریس نیست؛ چنانکه در مقدمه خود مؤلف قسمتی راجع به نسخه فاس در حواشی چاپهای مصر هست که در چاپ پاریس این قسمت وجود ندارد و من این اضافات را نیز ترجمه کرده‌ام تا هیچگونه نقصانی در این ترجمه روی ندهد.[۴]
مترجم سپس نقاط قوت و ضعف چاپ دارالکتب لبنانی را متذکر می‌شود.[۵] و درباره علت وجود برخی اغلاط و دشواریها در این ترجمه متذکر این نکته می‌شود که قصد ابن خلدون، توسعه در عبارات و واژه‌سازی بوده است و از این‌رو برخی افعال که به باب مزید نمی‌روند را به باب مزید برده و....[۶]
او سپس می‌نویسد: ضمناً لازم است متذکر شوم که چون نثر مقدمه ابن خلدون به زبان عربی مغرب (اندلس و افریقیه) است، بسیاری از تعبیرات آن برای کسانی که بیشتر در متون مشرق تتبع کرده‌اند، دشوار و نامفهوم می‌باشد و چون بارون دسلان مترجم مقدمه به فرانسه به زبان عربی الجزیره و مراکش آشنایی داشته، بسیاری از این مشکلات را حل کرده است (و من در حاشیه به بعضی از آنها اشاره کرده‌ام) از این رو حقاً باید بگویم که سه جلد ترجمه دسلان و مخصوصاً کتاب ذیل القوامیس العرب تألیف دزی در ترجمه این کتاب به فارسی، بسیار مورد استفاده واقع شده است.[۷] اختلاف دورانها و پیدایش صنعت چاپ نیز از دیگر مواردی است که مترجم برای وجود اغلاط در چاپهای مختلف مقدمه ابن خلدون برمی‌شمارد.[۸]
او در نهایت می‌نویسد: در روزگار گذشته که آثار مؤلفان خطی بوده نیز همین خصوصیت وجود داشته و مثلاً مؤلف در نسخ بعدی تألیف خود حتماً تغییراتی می‌داده و آنها را به شاگردان خود یا خطاطان القا می‌کرده است، و در نتیجه این همه اختلافات در نسخ خطی مشاهده می‌شود، چنانکه در ضمن ترجمه احوال مؤلف خواهیم دید که وی هنگامی که در مصر می‌زیسته در فصول مقدمه تغییراتی داده است و بنابراین نمی‌توان به‌طور قطع، اختلافات نسخ خطی قدیم را که بعدها از روی آنها خواهی نخواهی چاپهای مختلف هم به وجود آمده است تنها متوجه کاتبان و خطاطان یا چاپخانه‌ها و مصححان دانست؛ به‌ویژه که مصححان با اسلوب علمی تصحیح آشنایی نداشته باشند.[۹]
مترجم در مقدمه چاپ دوم از مجتبی مینوی به خاطر در دسترس قرار دادن نسخه «بنی جامع» تشکر کرده است. او کتاب حاضر (ترجمه‌اش از مقدمه ابن خلدون) را بهترین و جامع‌ترین کتاب در میان کتابهای موجود دانسته است.[۱۰]
پانویس
منابع مقاله
مقدمه‌های مترجم بر چاپهای اول و دوم کتاب.